North Atlantic Treaty Organization Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego
Flaga NATO Flaga NATO
państwa członkowskie NATO
Język roboczy	angielski , francuski
Siedziba	Bruksela , Belgia
Członkowie	28   Albania   Belgia   Bułgaria   Chorwacja   Czechy   Dania   Estonia   Francja   Grecja   Hiszpania   Holandia   Islandia Kanada   Kanada   Litwa   Luksemburg   Łotwa   Niemcy   Norwegia   Polska   Portugalia   Rumunia   Słowacja   Słowenia   Stany Zjednoczone   Turcja   Węgry   Wielka Brytania   Włochy
Sekretarz generalny	Anders Fogh Rasmussen
Utworzenie	24 sierpnia 1949
Rozwiązanie	istnieje
Oficjalna strona organizacji

Chronologia przystępowania poszczególnych państw do NATO

Członkowie Unii Europejskiej i NATO

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego ( ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO, fr. Organisation du Traité de l'Atlantique Nord, OTAN), w skrócie NATO, potocznie Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego lub Pakt Północnoatlantycki – organizacja polityczno-wojskowa powstała 24 sierpnia 1949 ^[1] w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej ( Belgia , Francja , Holandia , Luksemburg , Wielka Brytania ) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami ( Dania , Islandia , Norwegia , Portugalia , Włochy ) oraz USA i Kanadę . Początkowym celem istnienia organizacji była obrona militarna przed atakiem ZSRR . Potem stał się on elementem utrzymania równowagi strategicznej między Wschodem i Zachodem. Po rozpadzie Układu Warszawskiego spełniał rolę stabilizacyjną podejmując działania zapobiegające rozprzestrzenianiu konfliktów lokalnych.

18 lutego 1952 do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja , 5 maja 1955 RFN , a 30 maja 1982 Hiszpania . 3 października 1990 NATO powiększyło się o terytorium NRD , po przyłączeniu jej landów do RFN. 12 marca 1999 do NATO przystąpiły pierwsze państwa należące dawniej do Układu Warszawskiego : Czechy , Węgry i Polska , 29 marca 2004 Bułgaria , Estonia , Łotwa , Litwa , Rumunia , Słowacja i Słowenia , a 1 kwietnia 2009 Albania i Chorwacja ^[2].

Państwa członkowskie

NATO liczy 28 członków. Najnowszymi członkami NATO są Albania i Chorwacja , które weszły w skład organizacji 1 kwietnia 2009 . Potencjalnymi kandytami do członkostwa w NATO są: Gruzja , Finlandia , Serbia , Szwecja . Oficjalnymi kandydatami do członkostwa w sojuszu są Bośnia i Hercegowina , Czarnogóra i Macedonia .

Państwa członkowskie nieuczestniczące w strukturach wojskowych NATO:

• Grecja – od 14 sierpnia 1974 do 20 października 1980 ,
• Francja – wystąpiła w 1966 , częściowo powróciła w 1995 , powróciła całkowicie podczas szczytu NATO w Strasburgu i Kehl 2009 ,
• Hiszpania – od momentu przystąpienia do 1997 .

Każde z państw przystępuje do NATO dobrowolnie, po przeprowadzeniu debaty publicznej oraz stosownej ratyfikacyjnej procedury parlamentarnej. Pakt Północnoatlantycki gwarantuje swoim członkom suwerenne prawa, ale także nakłada zobowiązania międzynarodowe, które należy bezwzględnie respektować.

Historia

• 4 marca 1947 : Wielka Brytania oraz Francja podpisały traktat z Dunkierki
• 17 marca 1948 : Benelux , Francja , oraz Wielka Brytania podpisały traktat brukselski , będący prekursorem Paktu Północnoatlantyckiego.
• Czerwiec 1948 : Rezolucja Vandenberga, uchwalona przez Senat Amerykański. Wzywała do tworzenia bloków militarnych.
• 4 kwietnia 1949 : podpisanie w Waszyngtonie Traktatu Północnoatlantyckiego ustanawiającego NATO.
• 24 sierpnia 1949 : wejście w życie Traktatu Północnoatlantyckiego i powstanie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego
• wrzesień 1950 : w czasie posiedzenia Rady NATO w Nowym Jorku USA wysunęły propozycję remilitaryzacji Niemiec i włączenia ich w skład sojuszu. Propozycja ta została uznana przez państwa "bloku wschodniego" za przyjęcie kursu konfrontacji i dążenie do odrodzenia militaryzmu niemieckiego
• październik 1950 : Komitet Obrony NATO zaakceptował plan utworzenia sił sojuszniczych złożonych z 50 dywizji, w tym: 20 francuskich, 10 amerykańskich, 10 włoskich, 5 brytyjskich i 5 z państw Beneluksu
• 1951 : Rada NATO postanowiła przyśpieszyć proces rozbudowy sił lądowych sojuszu, które miały stanowić tzw. "tarczę" zabezpieczającą przed ewentualnym atakiem. USA i Wielka Brytania miały utworzyć siły tzw. "miecza" złożone z strategicznego lotnictwa bombowego dysponującego bombami jądrowymi
• grudzień 1952 : Rada NATO przyjęła zasady doktryny wojennej sojuszu oparte na amerykańskiej doktrynie "odstraszania"
• kwiecień 1954 : na sesji Rady NATO w Paryżu uznano, że dla zrównoważenia radzieckiej przewagi w wojskach lądowych konieczne jest oparcie strategii sojuszu na użyciu taktycznej broni jądrowej. W skład sił NATO w Europie weszły amerykańskie jednostki uzbrojone w taką broń
• październik 1954 : na posiedzeniu Rady NATO podjęto decyzję o zakończeniu okupacji Niemiec Zachodnich, przyznaniu im prawa do odbudowy sił zbrojnych oraz przyjęciu RFN do sojuszu (tzw. układy paryskie)
• grudzień 1954 : na sesji Rady NATO przyjęto amerykańską strategię "zmasowanego odwetu" zakładającą, w razie ewentualnego konfliktu, użycie broni jądrowej na dużą skalę
• maj 1955 : zakończono proces ratyfikacji układów paryskich, co zostało uznane przez państwa "bloku wschodniego" za pretekst do utworzenia Układu Warszawskiego , który miał być odpowiedzią na remilitaryzację RFN i przyjęcie jej do NATO
• maj 1957 : na posiedzeniu Rady NATO potwierdzono koncepcję użycia broni jądrowej w ewentualnym konflikcie. Środki przenoszenia broni jądrowej miały posiadać nie tylko siły zbrojne USA ale i pozostałe państwa sojuszu, w tym RFN
• kwiecień 1958 : na konferencji ministrów obrony narodowej państw NATO zatwierdzono plan rozbudowy sił sojuszu (MC-70) zakładający wzmocnienie sił w Europie przez 12 dywizji niemieckich, 4 francuskie i 2 brytyjskie. Przewidywano rozbudowę baz rakietowych i wprowadzenie na uzbrojenie środków przenoszenia broni jądrowej
• 1966 : Charles de Gaulle podjął decyzję o wycofaniu Francji ze struktur militarnych NATO. Doprowadziło to do przeniesienia głównej siedziby NATO z Paryża do Brukseli w Belgii 16 października 1967 roku. O ile w Brukseli mieści się od tamtej pory siedziba polityczna Sojuszu, główne dowództwo wojskowe osadzone zostało na południu od Brukseli, w mieście Mons .
• 1967 : przyjęcie jako oficjalnej strategii NATO amerykańskiej doktryny "elastycznego reagowania" zakładającej użycie broni jądrowej w przypadku braku możliwości odparcia ewentualnej agresji siłami konwencjonalnymi. Jednocześnie odwrócono rolę "tarczy" i "miecza". Funkcję "tarczy" odgrywały strategiczne siły nuklearne, a "miecza" siły konwencjonalne wzmocnione taktyczną bronią jądrową
• grudzień 1970 : przyjęcie przez Radę NATO dziesięcioletniego planu rozbudowy sił zbrojnych sojuszu (AD-70) zakładającego rozbudowę armii państw Europy Zachodniej
• kwiecień 1974 państwa NATO przyjęły Deklarację Atlantycką, w której głównym postulatem było ograniczenie dominacji USA i rozszerzenie współpracy państw NATO
• od 1976 USA zaczęły lansować wspólną doktrynę militarną sił konwencjonalnych. Oparta była na założeniach tzw. aktywnej obrony. W 1981 doktryna ta jako tzw. doktryna bitwy powietrzno-lądowej została oficjalnie przyjęta przez USA
• 1982 : przyjęcie do sojuszu Hiszpanii

Etapy rozszerzania NATO w Europie

Państwa członkowskie NATO i Układu Warszawskiego w okresie 1949 - 1990

• 1984 - w Sztokholmie odbyła się konferencja w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie - NATO stało się stroną rozmów rozbrojeniowych
• kwiecień 1991 - podczas sesji Rady NATO przyjęto deklarację o partnerstwie z krajami Europy Środkowej i Wschodniej
• październik 1996 - w Detroit- Clinton zapowiedział rozszerzenie sojuszu w 50. rocznicę jego utworzenia i rychłe zaproszenie kandydatów z Europy Środkowo-Wschodniej do negocjacji
• 27 maj 1997 w Paryżu podpisano Akt Stanowiący o Wzajemnych Stosunkach, Współpracy i Bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską
• 8 lipca 1997 : Trzy państwa należące niegdyś do Układu Warszawskiego – Węgry , Czechy i Polska – zostały zaproszone do przystąpienia do NATO.
• 12 marca 1999 : przyjęcie Polski, Czech i Węgier do NATO
• 24 marca 1999 : NATO zaangażowało się w pierwszy konflikt zbrojny w Kosowie . 11-tygodniowa akcja militarna została podjęta w celu zakończenia sześcioletniej masakry ludności cywilnej na Bałkanach ,
• 12 września 2001 : Po raz pierwszy w historii NATO uruchomiło procedury związane z tzw. Artykułem Piątym, który mówi, że atak na dowolne państwo, należące do NATO, równy jest z atakiem na cały Sojusz. Stanowiło to odpowiedź na atak na Stany Zjednoczone, który miał miejsce 11 września 2001 roku.
• 21 listopada 2002 : Podczas szczytu w Pradze ( Czechy ), siedem nowych państw otrzymało zaproszenia do rozpoczęcia negocjacji odnośnie ich przystąpienia do Sojuszu. Były to: Estonia , Łotwa , Litwa , Słowenia , Słowacja , Bułgaria i Rumunia . Przystąpiły one do NATO 29 marca 2004 roku. W 2002 roku rozmowy odnośnie swojego członkostwa w NATO rozpoczęła Chorwacja .
• 10 lutego 2003 : W NATO nastąpił kryzys po tym, jak Francja i Belgia zawetowały uruchomienie specjalnych procedur mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa Turcji na wypadek wojny w Iraku . Niemcy odmówiły skorzystania z przysługującego im prawa zablokowania procesu, ale poparły weto.
• 16 kwietnia 2003 : NATO wyraziło zgodę na przejęcie w sierpniu dowództwa nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie . Decyzję taką podjęto na prośbę Niemiec i Holandii , które dotychczas dowodziły operacją ISAF. 19 ambasadorów NATO podjęło decyzję jednomyślnie. Przekazanie dowództwa nastąpiło 11 sierpnia . Była to pierwsza w historii sytuacja w której NATO prowadziło operację poza regionem północnego Atlantyku. Pierwotnie kontrolę nad misją ISAF miała przejąć Kanada .
• 19 czerwca 2003 : Nastąpiła znacząca restrukturyzacja dowództwa NATO.
• 29 marca 2004 : Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia stały się państwami członkowskimi NATO.
• 26 kwietnia 2005 : NATO przychyla się do prośby Unii Afrykańskiej o wsparcie logistyczne misji w Darfurze .
• 1 kwietnia 2009 : Albania i Chorwacja dołączyły do Sojuszu.
• 4 kwietnia 2009 : Wybrano Andersa Fogha Rasmussena na nowego szefa NATO.

Skład Sił Zbrojnych NATO u schyłku "zimnej wojny" w 1991

Źródło: The Military Balance 1990-1991

Doktryna wojenna

Doktryna wojenna NATO oparta była głównie na amerykańskich koncepcjach strategicznych wynikających z oceny zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszą z nich była doktryna zmasowanego odwetu przyjęta w USA w 1950 r. a zaadoptowana przez sojusz NATO w 1957 r. Doktryna ta zakładała wykonanie uderzeń jądrowych na państwa Układu Warszawskiego w odpowiedzi na poważniejszy atak militarny. Dopuszczała również wykonanie uprzedzającego ataku jądrowego w przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa państw sojuszu. Szczególną rolę w wojnie miało odgrywać lotnictwo strategiczne oraz okręty podwodne uzbrojone w rakiety balistyczne. Dla zapewnienia skuteczności i szybkości działań rozbudowano system baz wojskowych rozmieszczonych wokół państw "bloku wschodniego". Od 1953 r. na terenie Europy rozlokowano broń nuklearną w postaci rakiet średniego zasięgu i bomb jądrowych. Koalicyjny charakter doktryny wojennej przejawiał się głównie w podziale zadań. Amerykańskie siły zbrojne miały wykonać strategiczne uderzenia jądrowe, operacje morskie miały być realizowane przez floty wojenne USA i państw europejskich, natomiast działania bojowe na terenie Europy miały być prowadzone głównie przez siły lądowe i lotnictwo taktyczne europejskich państw NATO.

Przełamanie monopolu atomowego USA przez ZSRR oraz wprowadzenie na uzbrojenie Układu Warszawskiego międzykontynentalnych pocisków rakietowych skłoniło USA do zmiany strategii. W 1961 r. opracowano doktrynę elastycznego reagowania, która została przyjęta przez NATO w 1967 r. Doktryna ta zakładała możliwość prowadzenia działań wojennych zarówno z wykorzystaniem broni jądrowej, jak i bez niej. W przypadku ataku państw UW przewidywano prowadzenie działań o charakterze konwencjonalnym, a w sytuacji ich niepowodzenia wykorzystanie taktycznej broni jądrowej na ograniczoną skalę. Strategiczna broń jądrowa miała być użyta dopiero po jej zastosowaniu przez ZSRR. Główną rolę w ewentualnym uderzeniu odegrać miał amerykański potencjał jądrowy, którego wykorzystanie określały plany operacyjne SIOP ( Single Integrated Operational Plan ). Przewidywały one różne warianty uderzeń o ograniczonym lub masowym charakterze w celu osiągnięcia założonych celów wojennych.

Upadek komunizmu i rozwiązanie Układu Warszawskiego zmieniły realia międzynarodowe i rolę sojuszu NATO. W 1991 r. podjęto prace nad nową doktryną, którą pod nazwą nowej koncepcji strategicznej przyjęto w 1999 r. Zakładała ona utrzymanie wystarczających sił konwencjonalnych i nuklearnych zdolnych do odstraszania ewentualnych agresorów i zapewnienia bezpieczeństwa sojuszu oraz prowadzenie działań zapobiegających ewentualnym konfliktom zbrojnym na świecie (operacje pokojowe i stabilizacyjne).

Broń jądrowa w NATO

Broń jądrowa stanowiła ważny element strategii sojuszu będąc istotną częścią realizacji założeń jego doktryny wojennej. Początkowo jedynym państwem NATO, które dysponowało tą bronią były Stany Zjednoczone. W chwili powstania sojuszu posiadały one 235 bomb jądrowych. W 1953 r. do państw nuklearnych NATO dołączyła Wielka Brytania a w 1964 r. Francja. Potencjał tych państw rósł stosunkowo wolno i ustabilizował się dopiero w połowie lat siedemdziesiątych XX w. na poziomie 350 i 250 ładunków jądrowych. Początkowo broń jądrowa stanowiła „miecz” sojuszu, który miał być użyty do odparcia ewentualnej agresji. Rolę „tarczy” spełniały siły konwencjonalne. W 1967 r., po przyjęciu przez NATO amerykańskiej doktryny elastycznego reagowania, siły jądrowe przejęły rolę „tarczy”, którą z czasem określano jako ”parasol jądrowy”^[3].

Do dyspozycji NATO wydzielono ponad 65% ładunków jądrowych USA, które rozlokowane były na terenie Europy oraz zainstalowane na okrętach podwodnych. Pod koniec lat siedemdziesiątych z posiadanych przez Amerykanów 24 tys. ładunków jądrowych do NATO wydzielono 15818 ładunków. Obejmowały one: 624 głowice na okrętach podwodnych, 660 ładunków przenoszonych przez strategiczne samoloty bombowe i 14534 ładunki operacyjne i taktyczne. Z tych ostatnich na terenie RFN zmagazynowano ok. 10 tys. ładunków, z czego połowę stanowiły jądrowe pociski artyleryjskie. Około 2500 ładunków miały wykorzystać w razie wojny wojska RFN. Pozostałą część arsenału jądrowego NATO stanowił potencjał Wielkiej Brytanii obejmujący: 192 głowice pocisków balistycznych na okrętach podwodnych i 158 ładunków operacyjno-taktycznych oraz Francji posiadającej 250 ładunków jądrowych^[4].

W 2002 r. państwa nuklearne NATO miały w swoich arsenałach 11.041 ładunków jądrowych, w tym 2089 strategicznych^[3].

Zadania i cele

Podstawowym aktem prawnym, będącym podstawą działania NATO jest Traktat Północnoatlantycki , podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 . Sam Traktat jest w istocie bardzo prostym dokumentem złożonym z 14 artykułów określających najważniejsze zobowiązania sojuszników wobec siebie z osobna, jak i Sojuszu jako całości. Szczególnie ważny z punktu widzenia aspektu obronności jest art. 5., który mówi o tym, że atak zbrojny z zewnątrz zwrócony przeciwko jednemu lub kilku państwom członkowskim traktowany będzie jako atak przeciwko całej organizacji. Zawarta w tym artykule formuła casus foederis jest szczególnym rodzajem solidarności wojskowej między członkami Sojuszu. NATO jest organizacją stawiającą sobie za cel zbiorową ochronę swoich członków, jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego . Z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia NATO jest międzynarodową organizacją opartą na sojuszniczym systemie bezpieczeństwa. Zgodnie z Traktatem Waszyngtońskim każde państwo członkowskie zobowiązuje się przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych .

Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim. Do osiągnięcia tego celu NATO wykonuje podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa:

• zapewnia fundament trwałego bezpieczeństwa w Europie, opartego na rozwoju instytucji demokratycznych i pokojowym rozwiązywaniu konfliktów ;
• zapewnia środki odstraszania i obrony przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium każdego państwa członkowskiego;
• rozwija bezpieczeństwo międzynarodowe poprzez stałą i aktywną współpracę ze wszystkimi państwami partnerskimi należącymi do programu Partnerstwo dla Pokoju (PdP) oraz Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa ;
• wysyła swoje misje wojskowe do państw, na terytorium których toczy się konflikt zbrojny, celem zażegnania tego konfliktu.

Organizacja i działanie

W ramach ustaleń na konferencji NATO (Praga 2002), w 2003 zmianie uległa struktura ośrodków decyzyjnych sojuszy. Nowa struktura odchodzi od geograficznego podziału dowództw na rzecz podziału kompetencyjnego. Funkcje operacyjne zostały podzielone pomiędzy nowo powołane Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji (ACO) i Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT).

• Rada Północnoatlantycka (NAC, czyli Rada Ministerialna) – jedyny organ traktatowy NATO
• Komitet Planowania Obronnego (DPC)
• Grupa Planowania Nuklearnego (NPG)
• Komitet Wojskowy NATO (MC)
  • Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Operacji (ACO)
  • Dowództwo Sił Sojuszniczych NATO ds. Transformacji (ACT)

Spotkanie na szczycie NATO, 2002

• Wysoki Komitet Planowania Centralnego na Sytuacje Nadzwyczajnych Zagrożeń (SCEPC)
  • Zarząd planowania żeglugi oceanicznej (PBOS)
  • Zarząd planowania europejskiego transportu śródlądowego (PBEIST)
  • Komitet planowania lotnictwa cywilnego (CAPC)
  • Komitet planowania ds. żywności i rolnictwa (FAPC)
  • Komitet planowania przemysłowego (IPC)
  • Komitet planowania ds. ropy naftowej (PPC)
  • Wspólny komitet medyczny (JMC)
  • Komitet planowania łączności cywilnej (CCPC)
  • Komitet Ochrony Cywilnej (CPC)

Sekretarze generalni NATO

Najwyższe stanowisko polityczne w Sojuszu, które zgodnie z przyjętą praktyką obsadzane jest przez cywilnych polityków europejskich.

1. Hastings Lionel Ismay ( Wielka Brytania ): 4 kwietnia 1952 – 16 maja 1957
2. Paul-Henri Spaak ( Belgia ): 16 maja 1957 – 21 kwietnia 1961
3. Dirk Stikker ( Holandia ): 21 kwietnia 1961 – 1 sierpnia 1964
4. Manlio Brosio ( Włochy ): 1 sierpnia 1964 – 1 października 1971
5. Joseph Luns ( Holandia ): 1 października 1971 – 25 czerwca 1984
6. Peter Carington ( Wielka Brytania ): 25 czerwca 1984 – 1 lipca 1988
7. Manfred Wörner ( Niemcy ): 1 lipca 1988 – 13 sierpnia 1994
8. Sergio Balanzino ( Włochy ): 13 sierpnia – 17 października 1994
9. Willy Claes ( Belgia ): 17 października 1994 – 20 października 1995
10. Sergio Balanzino ( Włochy ): 20 października – 5 grudnia 1995
11. Javier Solana ( Hiszpania ): 5 grudnia 1995 – 6 października 1999
12. George Robertson ( Wielka Brytania ): 14 października 1999 – 1 stycznia 2004
13. Jaap de Hoop Scheffer ( Holandia ): 1 stycznia 2004 – 1 sierpnia 2009
14. Anders Fogh Rasmussen ( Dania ): 1 sierpnia 2009 –

Naczelni Dowódcy Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie

Funkcję naczelnego dowódcy Połączonych Sił Zbrojnych NATO od chwili powstania sojuszu pełnili generałowie amerykańskich sił zbrojnych.

Operacje pokojowe i stabilizacyjne NATO

• Operacje powietrzne lotnictwa NATO: Deny Flight i Deliberate Force - wykonania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 781 i 816 o strefach zakazanych dla lotnictwa zwaśnionych stron wojny na terenie byłej Jugosławii, oraz ochrony konwojów z pomocą humanitarną, a także wsparcia powietrznego dla lądowych sił pokojowych Narodów Zjednoczonych UNPROFOR , prowadzone pomiędzy 12 kwietnia 1993 roku a 20 września 1995 roku.
• Misja pokojowa IFOR w Bośni i Hercegowinie , prowadzona między 20 grudnia 1995 a 20 grudnia 1996.
• Misja pokojowa SFOR w Bośni i Hercegowinie , prowadzona między 21 grudnia 1996 a 2 grudnia 2004.
• Kampania lotnicza przeciw Jugosławii od 24 marca do 10 czerwca 1999.
• Obecność Kosovo Force (KFOR) w Kosowie od 12 czerwca 1999.
• Zabezpieczenie Cieśniny Gibraltarskiej po 11 września 2001 w ramach operacji Active Endeavour .
• Obecność Międzynarodowych Sił Wspierających Bezpieczeństwo (ISAF) w Afganistanie od grudnia 2001.
• Wsparcie logistyczne Unii Afrykańskiej w Darfurze w 2005.

Bibliografia

• Julian Kaczmarek, "NATO w systemie bezpieczeństwa świata", Wyd. Alta-2, Wrocław 1998,
• Robert Kupiecki, "Siła i solidarność. Strategia NATO 1949-1989", Wyd. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2009,
• "NATO. Vademecum", Wyd. Bellona, Warszawa 1995,
• Bernard Woźniecki, "NATO lat osiemdziesiątych", Wyd. MON, Warszawa 1982, ;

Zobacz też

• Flaga NATO
• Partnerstwo dla Pokoju
• SCO
• ANZUS
• OBWE / KBWE
• ODKB
• ONZ
• Układ Warszawski
• Stowarzyszenie Euro-Atlantyckie
• NATO-bis
• Oznaczenie dni i godzin w NATO

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna internetowa NATO
• Traktat Północnoatlantycki