Święta Maria z Nazaretu
Matka Boża Najświętsza Maryja Panna Bogurodzica Madonna Dziewica
Data urodzenia	przed 20 p.n.e. Jerozolima [1] lub Sefforis[2]
Data śmierci	po 30 n.e. wg tradycji Efez [3]
Kościół / wyznanie	katolicki prawosławny wspólnota anglikańska luteranizm Kościoły orientalne
Wspomnienie	zob. święta maryjne w Polsce

Maria z Nazaretu, Miriam, Maryja ( aram. מרים Marjam; gr. Μαριάμ, Μαρία María; arab. مریم marjam) (ur. przed 20 p.n.e. w Jerozolimie ^[1] lub Sefforis^[2], zm. po 30 n.e. wg tradycji w Efezie ^[3]) – Żydówka , żona cieśli Józefa i matka Jezusa Chrystusa , czczona w wielu wyznaniach chrześcijańskich i islamie .

Zgodnie z przekazem apokryfów , Maria była córką Joachima i Anny . Wedle wzmianek w Ewangeliach , poczęła i urodziła syna pod wpływem Ducha Świętego . Nowonarodzone dziecię otrzymało imię Jezus . W późniejszych przekazach biblijnych pojawia się sporadycznie^[4]. To właśnie ona odnalazła dwunastoletniego Jezusa w świątyni. Wraz z synem uczestniczyła w weselu w Kanie Galilejskiej i była świadkiem pierwszego cudu Chrystusa. Stała również pod krzyżem wraz z Marią Magdaleną , Marią Kleofasową oraz Janem i widziała męczeńską śmierć syna na krzyżu. Zgodnie z tradycją katolicką, po śmierci została wraz z ciałem wzięta do nieba^[5].

Dzieciństwo

Rodzice Marii, św. Joachim i św. Anna (ilustracja z Kroniki norymberskiej )

Informacje na temat dzieciństwa Marii znane są wyłącznie z przekazów pozabiblijnych, takich jak Protoewangelia Jakuba i trzynastowieczna Złota legenda ^[6]. Według tychże źródeł rodzicami Marii byli Joachim i Anna. Małżonkowie długo nie mogli doczekać się potomka. Przysięgli Panu , że jeżeli da im dziecko, oddadzą je na służbę Bogu. Pewnego dnia Annie ukazał się anioł , który oznajmił, że dziecko które urodzi będzie wielbione przez cały świat. Dziewięć miesięcy później na świat przyszła córka, której zgodnie z wolą anioła nadano imię Maria. W wieku trzech lat została ona oddana przez rodziców na wychowanie kapłanom i niewiastom usługującym w świątyni^[7].

Małżeństwo z Józefem

Zaślubiny Maryi i Józefa

Bernardino Luini, Zaręczyny Marii i Józefa

Protoewangelia Jakuba i Złota legenda opisały również okoliczności zawarcia małżeństwa Marii i Józefa. Gdy Maria miała czternaście lat, zgodnie z rozporządzeniem najwyższego kapłana miała wrócić do swej rodziny, aby wyjść za mąż. Nie zgodziła się jednak na opuszczenie świątyni, ponieważ składała śluby czystości i była przeznaczona do służby Panu. Nie wiedząc co robić, kapłani zwrócili się o pomoc do Boga, który polecił zebrać wszystkich nieżonatych mężczyzn z rodu Dawida . Każdy z nich miał złożyć na ołtarzu gałązkę. Na jednej z nich miał spocząć Duch Święty w postaci gołębicy i właściciel tej gałązki miał zostać mężem Marii. Wkrótce okazało się, że na żadnej z gałązek nie spoczął Duch Święty. Wtedy okazało się, że jeden z mężczyzn nie złożył gałązki. Tym człowiekiem był Józef z Galilei. Kiedy i on położył gałązkę, przepowiednia się spełniła. Podczas gdy Józef przygotowywał dom do przybycia żony, Maria udała się do Nazaretu , gdzie objawił jej się Archanioł Gabriel ^[8].

Maria w Biblii

Maria, matka Jezusa Chrystusa pochodziła z plemienia Judy , była potomkinią Dawida . Ojcem Marii był Heli (według innych św. Joachim ), a matką św. Anna .

Ewangelista Łukasz podaje, że potomkiem Helego był Józef, jednak Cyclopædia M'Clintocka i Stronga, wyd. z 1881 roku, tom III, strona 774 wyjaśnia:

Istnieje jednak pogląd, że oba rodowody odnoszą się bezpośrednio do Józefa a różnice wynikają z prawa lewiratu ^[9].

Jeśli tradycja przekazuje prawdziwe dane to Anna, żona Helego (Joachima), miała być siostrą Elżbiety, matki Jana Chrzciciela, czyli zgodnie z tą tradycją Maria była siostrzenicą Elżbiety. Niektórzy uważają, że siostrą Marii była też Salome , żona Zebedeusza , której dwaj synowie, Jakub i Jan, byli uczniami Jezusa.

Maria w Koranie

Według Koranu Maria była dobra, prawa i posłuszna Bogu ( Allahowi ). Podobnie jak Biblia, Koran uznaje, że Maria urodziła Jezusa, będąc dziewicą^[].

W islamie Maria otaczana jest wielką czcią jako jedna z czterech wzorcowych kobiet.

Maria w tradycji

Matka Boska Częstochowska , XV w.

Niektórzy bibliści chrześcijańscy do Maryi odnoszą rodowód Jezusa podawany przez ewangelistów i zgodnie z nim uważają, że pochodziła z rodu dawidowego . Według Ewangelii Łukasza Maryja mieszkała w mieście galilejskim Nazaret razem z poślubionym jej cieślą Józefem . Tam nastąpiło Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny i poczęcie za sprawą Ducha Świętego (Łk 1,26-38). Wkrótce potem nawiedziła dom kapłana Zachariasza i jego żony, Elżbiety , rodziców Jana Chrzciciela . Podczas tych odwiedzin Elżbieta wygłosiła proroctwo o Dziecku Maryi. Maryja miała w jej domu wypowiedzieć/zaśpiewać hymn ( Magnificat ).

Zgodnie z Ewangelią Mateusza kiedy mąż Maryi uświadomił sobie, że spodziewa się ona dziecka, zamierzał ją oddalić, ale za namową anioła nie uczynił tego (Mt 1,19-25). Narodziny Jezusa w Betlejem Łukasz Ewangelista tłumaczy brakiem miejsca w Jerozolimie. Tam powiła Jezusa w żłobie, a anioł, okoliczni pasterze i mędrcy ze Wschodu mieli oddać im cześć. Następnie król na rzymskiej prowincji Izrael - Herod - dowiedziawszy o się o Narodzinach zapowiedzianego przez Pisma Króla Żydowskiego, wydał dekret o spisie ludności i wymordowaniu nowonarodzonych dzieci. Mord ten nazwano Rzezią Niewiniątek . To zmusiło Świętą Rodzinę do podróży do Egiptu. Później, po powrocie do Izraela Maryja, miała towarzyszyć Jezusowi jako dziecku, podczas ofiarowania w świątyni , któremu podlegał jako pierworodny syn zgodnie z prawem żydowskim.

Wniebowzięcie

Lorenzo Lotto, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, 1506

Informacje na temat śmierci Marii i jej wniebowzięcia pojawiają się w Złotej legendzie i zostały zaczerpnięte z apokryficznej księgi, której autorstwo przypisuje się Janowi Ewangeliście ^[8]. Po wniebowstąpieniu Jezusa , Maria zamieszkała w domu w pobliżu góry Syjon , gdzie odwiedził ją anioł, trzymający w ręku gałązkę palmową . Maria otrzymała od posłańca z niebios wiadomość, że za trzy dni opuści ziemskie ciało. Chciała zostać pochowana przez apostołów . Wtedy anioł powiedział, że przybędą do niej w dniu śmierci. Gdy Maria siedziała z aniołem, jej dusza opuściła ciało i udała się wprost w ramiona syna. Jezus polecił apostołom pochować ciało matki w dolinie Jozafata . Trzy dni później Jezus powrócił na ziemię i zapytał apostołów, jak może uczcić Marię. Wtedy oni polecili Jezusowi, aby zabrał ciało matki do nieba, aby na wieki pozostało po jego prawicy. Wtedy archanioł Michał zszedł na ziemię i złączył ciało Marii z jej duszą. Maria wyszła z grobu i natychmiast została wzięta do nieba. Szaty Marii miały zostać w grobie na pociechę wiernym. Suknia Marii stała się w późniejszych czasach relikwią w katedrze Notre Dame w Chartres ^[10].

Dogmat o wniebowzięciu Marii został ogłoszony w 1950 przez papieża Piusa XII ^[11].

Tytuły

Jednym z najważniejszych tytułów Marii jest Matka Boża znanych również pod nazwami Boża Rodzicielka i Bogurodzica ( gr. Θεοτόκος, Theotokos). Tytuł ten jest związany z dogmatem , ogłoszonym na soborze efeskim ( 431 ), który zakończył spór dotyczący natury Chrystusa i w konsekwencji prawa Maryi do nazywania ją Matką Boga (wbrew nestorianom , którzy uważali, że przysługuje jej tylko tytuł Matka Chrystusa, jako że Syn Boży był zrodzony przed utworzeniem świata).

Drugim oficjalnym tytułem Marii jest Najświętsza Maryja Panna używany przede wszystkim w Kościele katolickim , ale również i innych, m.in. prawosławnym i mariawickim .

Wszystkie imiona , którymi tytułowana jest Maria z Nazaretu, są obocznymi formami używanego w Polsce imienia Maria . Najczęściej używane tytuły Matka Boża, Najświętsza Maryja Panna a także Madonna i Dziewica , używane są przez wyznawców, głównie w katolicyzmie .

Dziewictwo Marii

Dziewictwo Marii w Biblii

Jerzy Siemiginowski, Matka Boska z Dzieciątkiem, 1685

Zgodnie z treścią Biblii Maria pozostała dziewicą do urodzenia Jezusa. Ewangelia według Mateusza 1,25 ^[12] podaje (mówiąc o Józefie):

lecz nie zbliżał się do Niej, aż porodziła Syna, któremu nadał imię Jezus. ( Biblia Tysiąclecia, wydanie IV )

Ale nie obcował z nią, dopóki nie powiła syna, i nadał mu imię Jezus. ( Biblia Warszawska )

And knew her not till she had brought forth her firstborn Son: and he called His name JESUS ( Biblia Króla Jakuba )

nie współżył z nią ( Współczesny Przekład ).

Niektórzy chrześcijanie twierdzą, że dowodzi to, iż po narodzeniu Jezusa nie pozostała ona dziewicą.

Biblia (Ew. Mateusza 13, 55 i 56^[13] ) wspomina o rodzeństwie Jezusa używając terminów greckich 'adelphai' i 'adelphoi'. W starożytnej grece dalszych krewnych określano słowem 'syngenon', choć opinie na temat znaczenia słów 'adelphai' i 'adelphoi' są podzielone.

New Catholic Encyclopedia podaje:

Przypisywanie słowu "adelphoi" ("adelphai") jedynie znaczenia najbliższego rodzeństwa nie wydaje się zgodne np. z wersetem 1Kor 9,5 "Czyż nie wolno nam brać z sobą niewiasty-siostry, podobnie jak to czynią pozostali apostołowie oraz bracia Pańscy i Kefas?"^[15] , gdzie w określeniu niewykluczającym żony (niewiasty-siostry) występuje słowo "αδελφην". W związku z tym, że, uważaną za najstarszą, Ewangelię Marka datuje się na lata 60.-70., zaś cytowany tu Pierwszy List do Koryntian powstał najprawdopodobniej pomiędzy 56 a 57 rokiem, wydaje się, iż słowo "adelphoi" ("adelphai") nie mogło mieć już wtedy (o ile wcześniej miało) znaczenia określającego jedynie brata rodzonego. W innym przypadku św. Paweł zapewne nie używałby go w tak niejednoznaczny sposób w swoim liście. Oprócz tego greckie przekłady ksiąg Starego Testamentu zawierają liczne inne przykłady użycia słów z tej grupy na określenie krewnych dalszych niż rodzony brat i rodzona siostra.

Warto ponadto wskazać werset 26, rozdziału 19 Ewangelii Jana-Maria zostaje oddana pod opiekę nie któremuś z "rodzeństwa" Jezusa, ale jego uczniowi.

Dziewictwo Marii w tradycji

Wczesna tradycja stanowi o zachowaniu dziewictwa podczas porodu Jezusa, a także później, przez całe życie ziemskie^[].

Argumenty św. Tomasza z Akwinu

Maryja, Andrea Mantegna

W "Sumie teologicznej"^[16] św. Tomasz z Akwinu podał argumenty teologiczne przemawiające za dziewictwem Maryi. Nieuznawanie pełnego dziewictwa Maryi pociąga za sobą następujące konsekwencje:

1. Odbierałoby to Chrystusowi doskonałość: ponieważ był według natury boskiej Jedynym Synem Ojca, jako Syn doskonały na wieki ( Hbr 7,28), przystało też, by był jedynym Synem swej Matki, jako najdoskonalszy jej Owoc^[17].

2. Błąd ten czyni obrazę Duchowi Świętemu, Jego przybytkiem (sacrarium) bowiem było dziewicze łono, w którym ukształtowało się ciało Chrystusa; nie godziło się, żeby później zostało ono naruszone (violaretur) przez współżycie z mężem^[18].

3. Poprzez to odbierana jest godność i świętość Matce Bożej, gdyż, gdyby nie zadowoliła się takim Synem i gdyby zdecydowała się utracić przez współżycie małżeńskie to dziewictwo, które zostało w niej /przy Jego zrodzeniu/ cudownie zachowane, okazałaby niewdzięczność w najwyższym stopniu^[19].

4. Przypisywałoby to także samemu Józefowi wielką zuchwałość, gdyby usiłował naruszyć (polluere) tę, o której wiedział przez objawienie anioła, że poczęła Boga z Ducha Świętego^[20].

Inne ujęcia

Od początków chrześcijaństwa wiara w dziewicze poczęcie Jezusa, jak opisano w ewangeliach święte i nadprzyrodzone, była używana przez krytyków, zarówno motywowanych politycznie jak i religijnie, jako temat dyskusji, debat i przekazów pisemnych, szczególnie wymierzonych w ideę boskości Jezusa i tym samym w chrześcijan i chrześcijaństwo.^[] Tego typu polemiki pochodziły zarówno z kręgów kultury żydowskiej jak i hellenistycznej.^[] Szczególnie warto zwrócić uwagę na pisma Kelsosa z II wieku, który twierdził, że Jezus był synem z nieprawego łoża rzymskiego żołnierza o imieniu Pantera ^[21].

Niektórzy badacze zajmujący się kwestią historycznego Jezusa, uważają opowieść o jego narodzinach jako historię stworzoną w celu porównania Jezusa do Mojżesza ( rzeź niewiniątek ) i pokazującą wypełnianie proroctwa (powrót z Egiptu itd.).

Inni badacze, jak Bart D. Ehrman, sugerują, że metodami historycznymi nigdy nie można komentować prawdopodobieństwa nadprzyrodzonych wydarzeń^[22]. O ile partenogeneza (dzieworództwo) jest znana u niektórych zwierząt, to nie pojawia się naturalnie u ludzi ani innych ssaków .

Niepokalane Poczęcie

Spory teologiczne na temat, czy Maryja była wolna od grzechu pierworodnego toczyły się od III wieku ; protestantyzm i prawosławie ^[23] stanowczo odrzucają niepokalane poczęcie, w starokatolicyzmie teza ta uchodzi za opinię teologiczną. W Kościele katolickim Niepokalane Poczęcie zostało w 1854 roku potwierdzone orzeczeniem dogmatycznym .

Kult Maryi

Obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy . S. Lazzaro, IX lub XII wiek.

Pobożność katolicka przypisuje Maryi także inne tytuły, jak: Orędowniczka, Współodkupicielka, Królowa niebios. Niektóre z nich wiążą się z udziałem w dziele zbawienia: Matka Pięknej Miłości, Matka Boska Bolesna, Matka Boska Królowa Apostołów, Matka Kościoła.

Ponadto wiele tytułów wiąże się z patronatem Maryi nad określonymi dziedzinami (Matka Boska Królowa Polski, Matka Boska Zielna , Matka Boska Siewna), z formami kultu (Matka Boska Różańcowa, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Gromniczna), z objawieniami i wizerunkami ( Matka Boska Częstochowska , Matka Boska Ostrobramska , Matka Boska Kalwaryjska , Matka Boska Wysocicka , Matka Boska Fatimska , Matka Boska z Lourdes ).

Kult Matki Bożej a kult Bogini Matki

Kult ten jest niekiedy krytykowany, głównie w niektórych kręgach fundamentalistów protestanckich, jako dotyczący, według krytykujących, tylko samego kultu matki i jako zbyt mocno spokrewniony z kultem Bogini Matki z Dzieckiem , występującym już w starożytnym Babilonie (co wg rastafarian ma biblijne znaczenie). Kult Bogini Matki był w Babilonie przedstawiany poprzez postać dziecka w objęciach matki. Był on też wyznawany w starożytnym Egipcie ( Izyda i Horus ) i również przedstawiany w ten sposób. Jego średniowieczną genezę i rosnącą popularność na ziemiach słowiańskich powszechnie upatruje się natomiast w zastałym na owych terenach, pierwotnym kultem Mokoszy .

Ikonografia

Francisco Bayeu, Święta Rodzina, 1776

Giovanni A. Boltraffio, Madonna Litta, 1491

Maryja przedstawiana jest na obrazach bądź w rzeźbie jako:

• Święta Rodzina - Maryja z Dzieciątkiem na ręku, niekiedy obok niej stoi św. Józef
• Orantka – kobieta modląca się z podniesionymi rękami (częsty motyw ikon wschodnich);
• Sacra Conversazione - Matka Boska tronująca z Dzieciątkiem, otoczona stojącymi postaciami świętych
• Pietà – opłakująca Jezusa, trzymając na kolanach jego ciało po śmierci na krzyżu;
• Hodegetria - ujęcie popiersiowe Maryi, trzymającej na rękach małego Jezusa, motyw częsty w ikonach
• Eleusa - formalnie podobne do przedstawienia Hodegetrii lecz Maryja policzkiem przytula się do policzka Jezusa
• Immaculata - Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny. Motyw ikonograficzny utożsamiający postać Marii z Niewiastą z Apokalipsy św. Jana.
• Blacherniotissa - nazwa pochodzi od miejsca, gdzie znaleziono tego typu przedstawienie, ukazuje Matkę Boską z Emmanuelem w medalionie, który Maryja ma na piersi, bądź jest przez nią trzymany
• Nikopoia - ukazanie Matki Boskiej zwycięskiej, częsty motyw w ikonach i figurkach drewnianych małego rozmiaru
• Mater Misericordiae - typ ikonograficzny, wykształcony w XIII wieku i propagowany przez zakony cystersów i dominikanów Maria stojąca z rozwartymi ramionami, odziana w szeroki płaszcz, pod którym chronią się małe ludzkie postaci (zazwyczaj są to fundatorzy dzieła)
• Madonna na półksiężycu - motyw nawiązuje do fragmentu Apokalipsy św. Jana
• Madonna szafkowa - spotykana w plastyce późnego średniowiecza
• Madonna na lwach - drobna rzeźba, popularna w XV wieku
• Maria w wieńcu różanym - wizerunek Madonny jest otoczony niewielkimi owalnymi obrazami, przedstawiającymi pasję
• Piękna Madonna - typ rzeźby Madonny popularny w XV wieku
• Matka Boska Bolesna, Mater dolorosa ( łac. ) z siedmioma mieczami (symbolem siedmiu boleści), podtrzymując w ramionach martwego Jezusa Chrystusa lub pod krzyżem w towarzystwie św. Jana i św. Magdaleny ^[24]

Zobacz też

• Jasna Góra
• Maksymilian Maria Kolbe
• mariologia
• sanktuaria maryjne
• święta maryjne w Polsce
• Zdrowaś Maryjo
• Dom Marii Dziewicy

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Jacek Salij OP Matka Boża Niewierzących
• Jacek Salij OP Maryja zawsze Dziewica
• Jan Paweł II Mariologia św. Ludwika Marii Grignion de Montforta
• Włodzimierz Zatorski OB Maryja — przewodniczka (1)
• Jan Lewandowski Czy według Nowego Testamentu Maria nie była Dziewicą?