Berberys pospolity
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Rząd :	jaskrowce
Rodzina :	berberysowate
Rodzaj :	berberys
Gatunek :	berberys pospolity
Nazwa systematyczna
Berberis vulgaris L. Sp.Pl. 2 1753

Gatunek leczniczy

Berberys pospolity, berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L. ) - gatunek krzewu należccy do rodziny berberysowatych (Berberidaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie . W Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich gatunek zadomowiony. W południowych i środkowych Niemczech występuje rzadko i w rozproszeniu. Znany też jako: kwaśnica popspolita, kwaśniec.^[2].

Owoce

Morfologia

Pokrój 

Krzew o wysokości do 3 m z kanciastymi gałązkami i trójdzielnymi cierniami delikatnie kolczasto ząbkowane, odwrotnie jajowate do podłużno-eliptycznych, o długości od 3 do 6 cm, stojące w pęczkach na krótkopędach.

Kwiaty  

Pachnące, żółte z trzema płatkami korony wykształconymi jak działki kielicha i z sześcioma miodnikami wyglądającymi jak płatki korony , zebrane w zwisające grona o długości do 5 cm. Kwitnie w maju i czerwcu

Owoc  

Jajowaty, podłużny albo cylindryczny, jest wielonasienną, lśniąco czerwoną jagodą .

Biologia i ekologia

Rośnie na słonecznych wzgórzach, w zaroślach, w świetlistych lasach liściastyvh i iglastych . Chętnie na żyznych i wapiennych glebach gliniastych. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Berberidion^[3].

Ochrona

Dawniej berberys występował pospolicie w stanie naturalnym na całym obszarze Polski . Rósł na miedzach, zboczach, w zaroślach i na brzegach lasów. Odkryto jednak, że jest żywicielem pośrednim rdzy zbożowej , ponieważ na jego liściach rozwija się wiosenne pokolenie tego patogenu i że jego obecność w pobliżu pól może być szkodliwa dla upraw. Dlatego został praktycznie całkowicie wytrzebiony ze stanu naturalnego.

Zastosowanie

• Roślina ozdobna
• Roślina lecznicza  :
  • surowiec zielarski  : korzeń , liść , owoc , kora .

Do celów leczniczych berberys był stosowany już przez mieszkańców starożytnego Babilonu i Indii .

W średniowieczu wykryto jego pozytywne działanie w przypadkach żółtaczki i malarii . Jego propagatorką była święta Hildegarda .

W XVII w. zaczął być powszechnie stosowany w Anglii jako środek przeciw schorzeniom wątroby .

Okazało się, że napary i odwary z liści pobudzają wydzielanie soków trawiennych i są skuteczne w chorobach dróg żółciowych i wątroby . Kora i korzenie mają właściwości antybiotyczne, zawierają alkaloidy izochinolinowe, głównie berberynę (1,24%^[4]), berbaminę (2,5%^[4]), palmatynę i magnoflorynę. Zalecano więc berberys w przypadku braku apetytu, w kamicy żółciowej , w przewlekłym zapaleniu wątroby , nieżycie pęcherzyka żółciowego , jako środek rozkurczowy również w kamicy nerkowej i w wielu innych przypadłościach ^[4]. Obecnie zastosowanie to jest mocno ograniczone, ponieważ berberyna odkłada się w sercu , wątrobie i trzustce , dlatego przetworów z berberysu nie można spożywać przez dłuższy czas.

Owoce są surowcem witaminizującym, dietetycznym i przeciwgorączkowym. Suszone owoce wykorzystuje się jako dodatek do herbaty podnoszący ogólną odporność organizmu, zwłaszcza w stanach gorączkowych, w zakażeniach bakteryjnych, w stanach zapalnych błon śluzowych oraz dla zwiększenia szczelności naczyń włosowatych. Takie zastosowanie jest podyktowane obecnością wielu cennych składników: witaminy C , E , karotenoidów, pektyn i soli mineralnych. Związki o charakterze witaminy P ( rutyna , eskulina ) poprawiają samopoczucie przy katarze i krwawieniach z nosa .

• • Zbiór i suszenie : Owoce zbiera się zanim całkowicie dojrzeją, gdyż dojrzałe są bardzo miękkie i łatwo się gniotą. Suszyć w temperaturze do 40 stopni.

• Sztuka kulinarna  : Z owoców berberysu można także wytwarzać soki , syropy , dżemy , konfitury i marmolady .
• Konfitura z berberysu będzie piękną i oryginalną ozdobą imieninowego tortu: 1 szklankę cukru zagotowujemy w bardzo małej ilości wody tak, aby cukier się rozpuścił, dodajemy 1 szklankę jagód berberysu i chwilę gotujemy a następnie zostawiamy pod przykryciem. Następnego dnia zagotowujemy, mieszamy i znów pozostawiamy i tak przez 3 dni. Tak przygotowane owoce możemy wykorzystać od razu do dekoracji ciast bądź przechowywać w wyparzonym i zakręconym słoiczku.

W przemyśle cukierniczym używa się berberysu zamiast cytryny , nazywany jest nawet polską cytryną. Czesi natomiast wytwarzają wino berberysowe, które podobne jest skuteczne przy bólach głowy i zaparciach. Szlachta polska przygotowywała z berberysu nalewkę , którą pito dla zdrowia i przyjemności przy ważniejszych okazjach.

Ciekawostki

1. Ze względu na jego malejącą populację nie pozyskuje się już jak dawniej kory i korzeni do celów leczniczych.
2. W dawnych czasach stosowano go nie tylko w medycynie. W starożytności drewno berberysu było powszechnym materiałem w stolarstwie i tokarstwie. Wyrabiano z niego elementy do mebli, przedmioty ozdobne, a z kory i korzeni otrzymywano złocisty wyciąg do barwienia włókien naturalnych: jedwabiu, lnu i bawełny, z soku owoców otrzymywano czerwony atrament.

Przypisy