Borelioza
BoreliozaBorelioza (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa,
łac.
borreliosis,
ang.
Lyme disease, Lyme borreliosis) – wielonarządowa
choroba zakaźna
wywoływana przez bakterie należące do
krętków
:
Borrelia burgdorferi
, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica, przenoszona na człowieka i niektóre zwierzęta przez
kleszcze
z rodzaju Ixodes. HistoriaJako pierwszy rumień wędrujący z ukąszeniem przez kleszcza powiązał Arvid Afzelius w
1909
roku. Neuroboreliozę opisali niezależnie Charles Garin i A. Bujadoux w
1922
, a ukąszenia kleszczy z objawami neurologicznymi połączył Alfred Bannwarth w latach 40. W
1975
roku opublikowano opis 12 przypadków zapalenia stawów u dzieci z okolic miasteczek
Lyme
oraz Old Lyme w stanie
Connecticut
i zasugerowano ich związek ze zmianami skórnymi po ukąszeniach kleszczy. Od tej miejscowości wzięła się nazwa choroby. Willy Burgdorfer w
1982
roku wyizolował z kleszcza Ixodes dammini krętki, które później w uznaniu zasług Burgdorfera nazwano Borrelia burgdorferi. Rok później wykryto swoiste przeciwciała w klasie IgM i IgG przeciwko Borrelia burgdorferi. W
Polsce
zachorowania na boreliozę z Lyme zaczęto rozpoznawać dopiero pod koniec
lat 80.
EtiologiaRezerwuarem zarazków jest około 300 różnych
gatunków
ssaków (głównie gryzonie z rodziny
nornikowatych
i
myszowatych
; a także wolno żyjące
jelenie
,
sarny
,
wilki
), niektóre gatunki ptaków. Bakterie są przenoszone głównie ze śliną kleszczy z rodzaju Ixodes (w Europie
I. ricinus
). W zależności od stadium rozwojowego kleszcz staje się nosicielem, zakażając się od swego żywiciela. Kolejne stadia rozwojowe kleszcza zakażają swoich kolejnych żywicieli, powodując utrzymywanie się rezerwuaru zarazków w środowisku. W taki też sposób dochodzi do zakażenia człowieka. EpidemiologiaWystępowanie boreliozy na świecie Jest najczęstszą chorobą odkleszczową. Najwięcej zachorowań na boreliozę notuje się w północno-wschodnich stanach
USA
, w Europie Środkowej,
Skandynawii
i
Rosji
. Są to obszary
endemicznego
występowania choroby związane z obszarem bytowania kleszczy Ixodes. Z roku na rok liczba rozpoznań się zwiększa. Nie ma pewnych dowodów na występowanie w Australii B. burgdorferi, ani jakichkolwiek innych krętków przenoszonych przez kleszcze, które mogłyby wywoływać lokalne postacie boreliozy[1]. Większość nowych przypadków boreliozy jest notowana między 1 maja a 30 listopada, a 80% przypadków występuje w czerwcu i lipcu, w okresie żerowania mikroskopijnych, trudnych do zauważenia
nimf
kleszczy. W
Polsce
rejonami
endemicznymi
są
Białowieża
i
województwo podlaskie
,
zachodniopomorskie
, a także
Mazury
i
Suwalszczyzna
.[] PatomechanizmBorelia występuje w organizmie człowieka w kilku formach: krętka, postaci owalnej bez
ściany komórkowej
(forma L), w formie cysty oraz jako spory ('blebs')[]; wszystkie te formy zachowują możliwość wzajemnej transformacji. Poszczególne formy mają różną wrażliwość na
antybiotyki
. Np. forma krętka ginie pod wpływem
penicylin
lub
cefalosporyn
, podczas gdy forma L ginie pod wpływem
makrolidow
lub
tetracyklin
[]. Borelia żyje wewnątrzkomórkowo oraz przekracza
barierę krew-mózg
, co stwarza dodatkowe problemy w czasie leczenia (tylko niektóre antybiotyki penetrują
barierę krew-mózg
i tylko niektóre działają wewnątrzkomórkowo). Borelia zwykle usadawia się w
tkance łącznej
(skóra, ścięgna, ściany naczyń krwionośnych, w tym w naczyniach mózgowych), w mięśniach i w
tkance nerwowej
(w
komórkach glejowych
i
nerwowych
). Borelia jest znajdowana w większych ilościach we
wzgórzu
(ośrodek mózgowy zawiadywania układem czuciowym i bólem), korzeniach grzbietowych rdzenia kręgowego[2], miazdze zębowej oraz w
gałkach ocznych
. Zmiany w
układzie nerwowym
powodowane przez boreliozę są na tyle charakterystyczne, że przez wiele lat występowały jako samodzielna jednostka chorobowa zwana zespołem Bannwartha. W
1948
r. opisał je Bannwarth jako zaczynające się pojawieniem
rumienia
skórnego, określanego jako ECM – erythema chronicum migrans, do którego sukcesywnie dołączały objawy
limfocytarnego zapalenia opon mózgowych
, bóle
korzonkowe
i objawy zapalenia
nerwów czaszkowych
i obwodowych. Dopiero w
1982
r. Willy Burgdorfer odkrył
krętka
, nazwanego później na jego cześć Borrelia burgdorferi i wykazał ich związek przyczynowy z zespołem Bannwartha. Z tego powodu zespół Bannwartha klasyfikowany jest jako neuroborelioza. Istnieje
hipoteza
, że bakteria wytwarza
toksynę bakteryjną
odpowiedzialną za co najmniej część objawów
choroby
takich, jak zaburzenia pamięci, bezsenność oraz drętwienia kończyn i
języka
oraz zaobserwowaną w tej chorobie
reakcję Jarischa-Herxheimera
[3]. Wprawdzie nie istnieje test wykrywający toksyny bakterii, ale pomimo to odkryto hemolityczną aktywność Borrelia burgdorferi[4], a w DNA Borelii odkryto fragment kodujący odmianę jadu kiełbasianego[5]. Wiadomo również, że ściana komórkowa bakterii zawiera toksyczny
lipopolisacharyd
oraz
peptydoglikan
mający własności prozapalne[6]. Borelia nie upośledza
metabolizmu
białek
i nie powoduje widocznego wyniszczenia organizmu (często
pacjenci
nie wyglądają na
chorych
), co utrudnia szybkie rozpoznanie. Objawy kliniczne i przebiegNieleczona borelioza przebiega u człowieka w 3 etapach: - etap infekcji zlokalizowanej:
-
rumień wędrujący
(erythema migrans) – w miejscu ukąszenia przez kleszcza pojawia się rumieniowa zmiana na skórze (często przemieszczająca się obwodowo); występuje nie we wszystkich przypadkach choroby.
- naciek limfocytarny – może wystąpić w dowolnym miejscu na ciele, wygląda jak "banieczka" wypełniona płynem zawierającym borrelie. Wygląd zbliżony do odcisku, lecz występuje w miejscach zazwyczaj nie narażonych na odciski (np. płatki uszu)[7]. Odpowiedzialność za wystąpienie nacieku przypisuje się genogatunkowi Borrelia afzelii[8].
- objawy
grypopodobne
.
Rumień wędrujący, naciek limfocytarny oraz
zanikowe zapalenie skóry
(Acrodermatitis chronica atrophicans) są
patognomoniczne
, to znaczy wystarczające do rozpoznania choroby. - etap infekcji rozproszonej:
- nawracające dolegliwości stawowe,
- objawy podrażnienia lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i nerwów obwodowych,
- zapalenie mięśnia sercowego.
- etap infekcji przewlekłej:
- niedowład, porażenie nerwów obwodowych,
- zaburzenia czucia,
- zaburzenia psychiczne,
- zaburzenia pamięci,
-
zanikowe zapalenie skóry
,
- bóle mięśniowo-stawowe,
- przewlekłe zmęczenie.
Przebieg kliniczny boreliozy może być bardzo zróżnicowany. W przypadku gdy ukąszenie kleszcza zostało przeoczone, a
rumień
albo nie wystąpił, albo został niezauważony, najczęściej podejrzewa się chorobę w przypadku licznych objawów pochodzących z różnych systemów (układ nerwowy, szkieletowo-mięśniowy, pokarmowy, rozrodczy, wydalniczy, hormonalny) u człowieka uprzednio zdrowego. Następujące objawy wiąże się z przebiegiem przewlekłej boreliozy: -
gorączka
, poty, dreszcze, fale gorąca z nieznanych powodów,
- zmiana masy ciała (przybranie lub utrata),
- zmęczenie (napadowe lub stałe), ociężałość, słaba wytrzymałość fizyczna,
-
bezsenność
, płytki sen,
- bezdech nocny,
- wypadanie włosów z nieznanych powodów,
- drętwienie kończyn lub tylko palców, budzące ze snu (czasem bardzo zmienne),
- drętwienie języka, zwłaszcza jego czubka lub warg, zaburzenia smaku,
- bóle gardła,
- bóle jąder,
- bóle bioder,
- bóle i kurcze mięśni,
-
tiki
mięśni twarzy lub innych mięśni,
- bóle głowy, zwykle części potylicznej,
- bóle i obrzmienia stawów, często zmienne i wędrujące,
- sztywność stawów i kręgosłupa szyjnego, trzeszczenie szyi,
- bóle zębów (bez wyraźnych powodów stomatologicznych),
- nieregularność
menstruacji
z nieznanych powodów,
- nieoczekiwana
laktacja
, bóle piersi,
- podrażniony pęcherz lub zakłócenie działania pęcherza moczowego,
- utrata sprawności seksualnej lub
libido
,
- bóle i podrażnienie żołądka,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- zmiana rytmu wypróżnień (zaparcia lub biegunka),
- bóle w klatce piersiowej i w żebrach,
- przeszywające bóle,
- krótki oddech, kaszel, zadyszka,
- skoki pulsu i ciśnienia krwi,
- bloki serca lub inne arytmie (zwykle zmienne i oporne na leczenie),
szmery w sercu
,
-
kardiomiopatia przerostowa
,
- kłucia, mrowienie o zmiennym charakterze, utrata czucia jak w polineuropatii, palenie skóry,
- zapalenie nerwu trójdzielnego,
- paraliż twarzy (
paraliż Bella
),
- zaburzenia widzenia: podwójne rozmyte widzenie, czarne plamy w polu widzenia, nadwrażliwość na światło (zwykle badanie okulistyczne nie wykazuje zmian),
- zaburzenia słuchu: dzwonienie w uszach, bóle uszu, nadwrażliwość na dźwięk,
- nasilona
choroba lokomocyjna
, zawroty głowy, utrata równowagi,
- zła tolerancja alkoholu i nasilanie się objawów po alkoholu,
- zaburzenia koncentracji i otępienie: trudności w znalezieniu potrzebnego słowa, problemy z rozumieniem tekstu czytanego, wzmożona ilość błędów ortograficznych, trudności w rozumieniu dłuższych zdań lub szybkich dialogów, liczne wypadki 'z nieuwagi', zapominalstwo, luki pamięciowe, dezorientacja, uczucie 'odrealnienia',
- zmiany nastroju, drażliwość,
depresja
,
- 'parkinsonowskie' drżenia rąk i innych części ciała,
- objawy
dystonii
,
atetozy
- czterotygodniowa cykliczność symptomów: dwa tygodnie lepiej, dwa tygodnie gorzej,
- nadwrażliwość skóry, bolesność na dotyk,
- idiopatyczne zapalenie
prostaty
,
- nadwrażliwość na chemikalia i zapachy,
- nietypowe ataki padaczkowe,
-
zapalenie wątroby
,
- porażenia nerwów obwodowych.
Uwaga: mnogość powyższych objawów sprawia, iż ich występowanie staje się przyczyną wielu błędnych interpretacji. Należy pamiętać, że nie każde zmiany nastroju, szumy uszne czy palenie skóry świadczyć muszą o boreliozie – objawy wymienione powyżej wiążą się z dziesiątkami innych chorób. RozpoznanieDiagnoza jest prosta we wczesnych przypadkach, gdy zostało zauważone ukąszenie kleszcza i jeśli pojawił się charakterystyczny rumień. Ów rumień początkowo może mieć kształt regularnego koła o średnicy od 1cm do 1,5 cm, które później w bardzo długim okresie czasu rozrasta się nawet do kilku centymetrów, po czym blednie od środka i zanika. Diagnostyka przypadków, w których rumień się nie pojawił, a kleszcz pozostał niezauważony jest trudna: 70% pacjentów z potwierdzoną przewlekłą boreliozą nie zauważyło lub nie pamięta ukąszenia kleszcza ani rumienia. Często stosowany w diagnostyce boreliozy
test ELISA
daje dodatnie wyniki tylko u 10-30% chorych, więc jego przydatność jako testu przesiewowego jest ograniczona. Najpewniejszym sposobem potwierdzenia boreliozy jest badanie za pomocą testu
Western-blot
w klasach
IgG
i
IgM
. Test Western blot wykrywa chorobę u 40-60% chorych. Zdarzają się błędne wyniki testów a jedną z przyczyn jest reakcja krzyżowa na antygeny innych zarazków:
wirusa Epsteina-Barr
,
cytomegalowirusa
[9] czy
wirusa opryszczki pospolitej
[10].
PCR
nie jest szeroko stosowany, ponieważ z powodu złej techniki laboratoryjnej daje fałszywie pozytywne wyniki[11], a przeprowadzone poprawnie z próbkami wzorcowymi wyniki fałszywie negatywne[12]. Morfologia krwi oraz inne badania dodatkowe w przebiegu boreliozy zazwyczaj nie wykazują odchyleń od norm. Pomocniczo wykonuje się badania płynu mózgowo-rdzeniowego oraz badanie przepływów mózgowych (SPECT)[]. Główną rolą badania płynu mózgowo-rdzeniowego jest wykluczenie innych możliwych chorób. Z powodu trudności diagnostycznych istnieje zapewne duża grupa chorych, u których choroba została nierozpoznana. Stosunkowo często pacjenci z boreliozą otrzymują nieprawidłowe rozpoznania takie, jak
stwardnienie zanikowe boczne
,
choroba Parkinsona
,
stwardnienie rozsiane
lub
nerwica
, tym samym tracąc szansę na wyleczenie, a w najlepszym przypadku opóźnia się właściwe leczenie. Skala nierozpoznanej boreliozy jest nieznana, ale ocenia się, że jest co najmniej dziesięć razy więcej chorych na boreliozę, niż wykazują oficjalne statystyki (z materiałów CDC). Całkowita liczba chorych na boreliozę w Europie lub w Ameryce Północnej zapewne wyrażona winna być w milionach, z czego tylko kilkadziesiąt tysięcy ma postawione prawidłowe rozpoznanie i otrzymuje efektywne leczenie. LeczeniePierwszy i drugi etap infekcji leczy się kilkutygodniową lub kilkumiesięczną terapią antybiotykiem. Zwykle stosuje się penicyliny,
cefalosporyny
lub
tetracykliny
. Przewlekłą boreliozę standardowo leczy się 3-4 tygodnie antybiotykiem, a zwykle utrzymujące się po tym okresie objawy choroby określa się mianem zespołu poboreliozowego. Natomiast według lekarzy ILADS (International Lyme and Associated Disease Society) leczenie boreliozy może być bardzo długie, trwać wiele miesięcy, a nawet lat, z uwagi na istnienie form przetrwalnikowych bakterii:
spor
[] i
cyst
. Spory i cysty umożliwiają bakterii przetrwanie w roztworze antybiotyków i to one odpowiadają za nawroty choroby po zaprzestaniu podawania antybiotyków. Zespół poboreliozowy, wg lekarzy z ILADS, jest kontynuacją choroby, a nie pozostałością po niej, o czym świadczy fakt, że w tkankach pobranych od chorych z zespołem poboreliozowym często stwierdza się obecność krętków. W leczeniu lekarze ILADS czasem stosują kilka leków (np. dwa antybiotyki) jednocześnie. Jedną z istotnych przyczyn kontrowersji dotyczących leczenia jest brak wiarygodnych testów, dzięki którym byłoby możliwe monitorowanie leczenia i określenie momentu wyleczenia. Zespół poboreliozowyMianem tym określa się szereg objawów utrzymujących się u pacjentów z boreliozą po leczeniu. Według głównego nurtu medycyny krótkie leczenie antybiotykiem zabija wszystkie bakterie, a zespół poboreliozowy spowodowany jest mechanizmami autoimmunologicznymi. Grupa lekarzy zrzeszonych w ILADS (USA) uważa zespół poboreliozowy za kontynuację boreliozy. Według nich bakterie w tej fazie przebywają wewnątrzkomórkowo i nie stymulują układu odpornościowego do produkcji przeciwciał. W związku z tym testy na boreliozę mogą wychodzić ujemnie. W konsekwencji, lekarze głównego nurtu medycyny leczą zespół poboreliozowy aspiryną i innymi lekami przeciwzapalnymi, podczas gdy lekarze ILADS leczą zespół poboreliozowy antybiotykami[13]. ZapobieganieZapobieganie boreliozie polega przede wszystkim na unikaniu ukąszenia
kleszczy
poprzez: - noszenie ubioru okrywającego możliwie szczelnie ciało (koszula z długimi rękawami, długie spodnie, zakryte buty),
- unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy,
- unikanie chodzenia poza drogami po lesie, w zaroślach i łąkach,
- nie siadanie na zwalonych pniach drzew (ulubione miejsce przebywania młodocianych form kleszczy, tzw.
nimf
),
- stosowanie środków odstraszających kleszcze, zwłaszcza tych zawierających DEET,
- sprawdzanie ciała po pobycie w lesie.
Jeśli znajdziemy kleszcza, należy od razu go usunąć
pęsetą
lub – jak drzazgę – grubą igłą. Kleszcza trzeba chwycić tuż przy skórze i pociągnąć w górę, a miejsce po ukąszeniu dokładnie przemyć
spirytusem
. Jeżeli tkwi głęboko, lepiej od razu iść do lekarza. Nie wolno kleszczem kręcić, wyciskać go, smarować
benzyną
ani
tłuszczem
, bo w czasie tych zabiegów można rozprzestrzenić
bakterie
. Usunięcie kleszcza w ciągu pierwszej doby po ukąszeniu wielokrotnie zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia, choć obserwowano rozwinięcie się choroby nawet po kilkuminutowym kontakcie z kleszczem. W ciągu ostatnich kilku lat (pomiędzy 1999 i 2005 rokiem) zapadalność w Polsce zwiększyła się 5-krotnie i dotyczy powierzchni całego kraju, podczas gdy uprzednio najwięcej zakażeń notowano w województwach podlaskim i warmińsko-mazurskim. W grudniu 1998
Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków
dopuściła szczepionkę przeciwko boreliozie (LYMErix) produkcji
GlaxoSmithKline
opartą na białku powierzchniowym A (OspA) z B. burgdorferi. Setki zaszczepionych zgłosiło autoimmunologiczne skutki uboczne i został wniesiony pozew zbiorowy przeciwko GlaxoSmithKline. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków oraz Amerykańskie Centrum Kontroli Chorób nie stwierdziło związku między szczepionką a skargami. Spowodowało to spadek sprzedaży i w 2002 GlaxoSmithKline wycofało LYMErix ze sprzedaży w USA.[14] Trwają badania nad innymi
szczepionkami
przeciwko boreliozie. Przypisy- ↑ Piesman J., Stone BF. Vector competence of the Australian paralysis tick, Ixodes holocyclus, for the Lyme disease spirochete Borrelia burgdorferi.. „International journal for parasitology”. 1 (21), ss. 109–11 (luty 1991).
PMID 2040556
.
- ↑ Spinal cord involvement in the nonhuman primate model of Lyme disease Yunhong Bai, Kavitha Narayan1, et al Laboratory Investigation (2004) 84, 160-172
- ↑ Cutis. 1987 May;39(5):397-8.Jarisch-Herxheimer reaction in Lyme disease.Moore JA
- ↑ Hemolytic activity of Borrelia burgdorferi. L.R. Williams, F.E. Austin
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=257305
- ↑ A Novel Toxin (Bb Tox 1) of Borrelia burgdorferi. Mark J. Cartwright, Ph.D., Suzanne E. Martin, Ph.D. and Sam T. Donta, M.D.1999 LDF Conference Abstracts. New York City, NY
- ↑ Mikrobiologia i choroby zakaźne, 3 edycja, Gabriel Virella, polskie wydanie 2000
- ↑ Zalecenia Deutsche Borreliose Gesellschaft
http://www.borreliose-gesellschaft.de/Texte_und_Empfehlungen/Empfehlungen.pdf
- ↑ Zalecenia Deutsche Dermatologische Gessellschaft
http://www.uni-duesseldorf.de/awmf/ll/013-044.htm
- ↑
Goossens HA, Nohlmans MK, van den Bogaard AE (1999). "Epstein-Barr virus and cytomegalovirus infections cause false-positive results in IgM two-test protocol for early Lyme borreliosis". Infection 27 (3): 231
- ↑
Strasfeld L, Romanzi L, Seder RH, Berardi VP (2005). "False-positive serological test results for Lyme disease in a patient with acute herpes simplex virus type 2 infection". Clin Infect Dis 41 (12): 1826–1827.
- ↑
Molloy PJ, Persing DH, Berardi VP (2001). "False-positive results of PCR testing for Lyme disease". Clin. Infect. Dis. 33 (3): 412–413
- ↑
Aguero-Rosenfeld ME, Wang G, Schwartz I, Wormser GP (2005). "Diagnosis of Lyme borreliosis". Clin. Microbiol. Rev. 18 (3): 484–509
- ↑ Searching for autoimmunity in "antibiotic-refractory" Lyme arthritis Stricker RB, Johnson L. Mol Immunol. 2008 Jun;45(11):3023-4. Epub 2008 Apr 18
- ↑
Abbott A (February 2006). "Lyme disease: uphill struggle". Nature 439 (7076): 524–5
Bibliografia Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Borelioza":
Choroby zakaźne
...
Borelioza
Choroba z LymeMorbus Lyme
ICD-10
A69.2
Borelioza (choroba z Lyme, krętkowica kleszczowa,
łac.
borreliosis,
ang.
Lyme disease, Lyme ...
Drozd śpiewak
...
Szczepionka
...
Przeciwciało
...
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
...
Bakterie
...
Komórka
...
Kategoria:Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł
...
Aleksis Kivi
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Borelioza":
017. Przegląd i znaczenie stawonogów (plansza 7)
...
Owady i pajęczaki (plansza 5)
Zecken übertragene Krankheit heißt Borreliose.
Najczęściej przenoszona przez kleszcze choroba nazywa się Borelioza.
Es gibt insgesamt weltweit mehr als 850 Arten von Zecken.
Na całym świecie ...
|