Timur Chromy (ur. 9 kwietnia 1336 r. w Chodża Ilgar koło Keszu ( Shahrisabz ), zm. 18 lutego 1405 r. w Otrarze ) − znany również jako Tamerlan i Timur Lenk (od Tīmūr-e Lang − Timur Kulawy), założyciel dynastii Timurydów , panujący w latach 1370 - 1405, zdobywca większości Azji Środkowej , Iranu , Iraku i Zakaukazia .

Początki kariery Timura

Timur był synem zubożałego arystokraty z mongolskiego plemienia Barłasów - Taragaja. Imię Timur oznacza z języka mongolskiego żelazo. Timur zaczynał od dowodzenia niewielką bandą (mimo iż zarządzał miastem Kesz i powinien posiadać środki do życia, możliwe jednak, że były one niewystarczające), która grabiła pasterzy, coraz bardziej zyskiwał na popularności dzięki sprawiedliwemu dzieleniu się łupami z podkomendnymi. Z czasem banda rozrosła się do kilkuset wojowników i ich cele stawały się coraz zuchwalsze. Timur był jednym z bardzo wielu przywódców band w rozbitym politycznie Mawarannahrze . W 1361 r. Timur zawarł sojusz z Husejnem (dalekim potomkiem Czagataja ) władcą Balchu i Kabulu , sojusz między nimi utrwaliło małżeństwo z siostrą Husejna, Aldżai Turchan-agą.

W jednym ze starć zbrojnych Timur został ciężko ranny w rękę i biodro, w których stracił władzę, jednak mimo kalectwa nie zaprzestał aktywnego życia koczownika . Stąd pochodzi jego przezwisko Timurleng (Timur Kulawy), które w zniekształconej formie Tamerlan przyjęło się w Europie. Razem ze wspomnianym już Husejnem podporządkowali sobie innych emirów Mawarannahru i zwołali w 1363 r. kurułtaj , na którym przeprowadzono wybór chana , którym został potomek Czagataja -- Kabulszah. Nowy chan był marionetką w rękach sojuszników. Co jakiś czas na Mawarannahr napadali chanowie Mogolistanu Timur Tugłuk i jego następca Ilias Chodża, którzy jednak nie potrafili całkowicie podporządkować sobie tego kraju, ale niesamowicie go łupili.

W 1366 r. Husejn i Tamerlan zdobyli razem Samarkandę (która stała się stolicą przyszłego imperium Timura) podstępem od serbedarów. Mianowicie rozpowiadali, iż ich popierają i chcą się do nich przyłączyć. Na pierwszym spotkaniu przyjęli przywódców serbedarów uroczyście, ale na kolejnym wymordowali ich wszystkich oprócz jednego, za którym wstawił się Timur. Reszta serbedarów pozbawiona swych przywódców oddała miasto bez oporu. To była ostatnia wspólna operacja wojskowa Husejna z Tamerlanem. Od tej pory rosła wrogość i nieufność między nimi, która w końcu doprowadziła do walki o władzę.

Zdobycie władzy przez Timura w Mawarannahrze

Pomnik Timura w Taszkencie .

Współpraca dotychczasowych sojuszników Husejna i Tamerlana musiała się w końcu skończyć, ponieważ obaj mieli ogromne ambicje do samodzielnych rządów. Walki między nimi trwały w latach 1368 - 1369 lub 1369 - 1370 . Timur po ciężkiej walce zmusił Husejna do ucieczki do twierdzy Balch , gdzie po oblężeniu i obietnicy zachowania życia Husejn się poddał. Tamerlan sprytnie uwolnił się z tego przyrzeczenia, oddał Husejna w ręce Kejchosrou emira Chuttalanu, który pomścił śmierć swojego brata z ręki Husejna i zabił go.

W 1370 r. Timur ogłosił chanem Sojurgatmysza z rodu Czagataja . Chan ten był jednak tylko kolejną marionetką (zadowalał się wygodnym życiem) w rękach Timura. Tamerlan nie mógł zostać chanem, ponieważ w jego żyłach nie płynęła krew Czyngis-Chana i Czagataja co było wymogiem niezbędnym do objęcia tronu .

Tamerlan zadowolił się tytułem wielkiego emira oraz kurgena (znaczy zięcia), gdyż jedna z jego żon pochodziła z panującej dynastii (chodzi tu o Saraj Mulk-chanum, córkę Kazana chana z rodu Czagataja , wdowę po Husejnie). Jednak tytuły nie rządzą, Timur posiadał pełnię władzy w swych rękach.

Znajomość Timura z Tochtamyszem

Na sam początek trzeba wiedzieć, iż w XIV wieku dokonał się rozpad Złotej Ordy na Złotą Ordę właściwą i Białą Ordę (była słabo zaludniona i znajdowała się na wschodzie, za rzeką Ural ). W 1357 r. umiera ostatni wielki chan Złotej Ordy (właściwej) Dżanibek. Jego syn chan Berdibek zostaje zamordowany w 1359 r. Od tego momentu zaczynają się rządy chaosu w Złotej Ordzie (właściwej), chanowie co chwila się zmieniają, trwają nieustanne intrygi o władzę. Do spraw Złotej Ordy zaczyna się mieszać Biała Orda .

Zniszczenie Moskwy przez Tochtamysza w 1382 r.

Tereny podlegające Złotej Ordzie w 1389 r., tuż przed przed pierwszym najazdem na nie przez wojska Timura w 1391 r.

Tochtamysz był synem władcy Mangyszłaku , Tuj Chodży Ogłana, pochodzącego z rodu Czyngis-chana . W połowie lat siedemdziesiątych XIV wieku Tuj Chodża Ogłan zostaje zamordowany przez władcę Białej Ordy Urus-chana za rzekomą działalność opozycyjną wobec niego. W 1376 r. syn zamordowanego wspomniany już wcześniej Tochtamysz ucieka do Timura gdzie zostaje przyjęty z otwartymi ramionami. Tamerlan nadał przybyszowi miasta: Sabran, Otrar , Sygnak i kilka innych. Mimo pomocy oddziałów Timura, Tochtamysz ponosi dwie porażki z wojskami Białej Ordy . Mimo tych niepowodzeń Tamerlan zawsze przyjmuje przegranego wodza pod swoje skrzydła. Jednak Urus-chan mający dość tych dokuczliwych ataków na jego ziemie ruszył na przeciw Timura, protektora Tochtamysza . Obie armie spotkały się gdzieś nad Syr-darią , ale duży mróz i zawieje śnieżne przerwały działania wojenne. Urus-chan wycofał się na swoje terytorium i niedługo potem w 1378 r. zmarł. To samo spotkało jego syna. Wykorzystał to Tochtamysz i na krótki okres zdobył tron chański w Białej Ordzie . Jednak nie cieszył się nim długo, ponieważ został po raz kolejny pokonany przez swego rywala, którym tym razem był Timur Melik. Mimo tego stale mógł liczyć na wsparcie Timura, dzięki któremu zdobył wreszcie władzę w Białej Ordzie w 1379 r. Umocniwszy się na tamtejszym tronie począł zamyślać plany zjednoczenia obu rywalizujących ze sobą Ord pod swoim panowaniem, sytuacja międzynarodowa mu w tych planach sprzyjała, ponieważ emir Mamaj , najsilniejszy wśród wodzów tatarskich (nieformalny władca Złotej Ordy ) przegrywa starcie na Kulikowym Polu w 1380 r. z Dymitrem Dońskim . Tochtamysz po tym wydarzeniu ruszył na Mamaja , który próbował się bronić, ale zdradzony przez swoich zwolenników został pokonany. Przegrany uciekł do Kaffy , gdzie zabili go tamtejsi Genueńczycy. Tochtamysz nareszcie dopiął swego, został panem wielkiego imperium, zjednoczył pod swym panowaniem Złota Ordę właściwą i Białą Ordę . Nowy wielki chan postanowił przywrócić uległość Rusi wobec jego państwa i w 1382 r. ruszył na Moskwę , którą złupił.

Tamerlan pomagając Tochtamyszowi miał nadzieję pozyskać sprzymierzeńca, który będzie mu uległy i zabezpieczy jego północno-zachodnią granicę przed najazdami. Jednak chyba najbardziej zależało Timurowi na utrzymaniu podziału Złotej Ordy na dwa zwalczające się obozy, Złotą Ordę właściwą i Białą Ordę . Nie chciał, aby Urus-chan zjednoczył oba terytoria. Tamerlan przeliczył się w obydwu kwestiach. Po pierwsze nie przewidział zjednoczenia Złotej Ordy przez Tochtamysza , a po drugie nie spodziewał się, iż może on zwrócić się przeciwko niemu. Czekała go więc długa wojna z jego dawnym protegowanym, a później bardzo ambitnym chanem zjednoczonej Złotej Ordy .

Tochtamysz od 1385 r. zwraca się przeciw swojemu dotychczasowemu dobrodziejowi i zaczyna atakować ziemie należące bądź będące w strefie wpływów Timura. Po przegranych bitwach z Tamerlanem w 1391 i 1395 r., całkowicie rozbity Tochtamysz zbiegł do Bułgarii Kamskiej , a władcą zależnym nad Złota Ordą został z rozkazu Timura -- Timur Kutłuk, którego władza nad tym państwem była słaba. Mimo tych trudności władca ten z pomocą Edygeja pokonał 12 lub 16 ^[1] sierpnia 1399 nad Worsklą wojska Wielkiego Księcia Litewskiego -- Witolda , które prowadziły ze sobą nie kogo innego, jak właśnie Tochtamysza zamierzając oddać mu utraconą władzę nad Złotą Ordą . Tochtamysz zginął zimą 1406 / 1407 r. w bitwie pod Tiumeniem przeciwko chanowi Szadibekowi, następcy Timur Kutłuka. Znajomość Timura z Tochtamyszem jest przykładem fascynujących średniowiecznych kolei losu na stepach Azji .

Podboje i wojny Tamerlana

Imperium Timura

Timur podczas swych trzydziestu pięciu lat rządów w okresie od 1370 r. do 1405 r. nad dzikimi ordami koczowników ze stepów , między innymi rodzimego Mawarannahru , pobił wielu władców różnych krajów i krain . Równie wielu uzależnił od siebie jako swoich wasali . W największych swych wyprawach wojennych Tamerlan mógł liczyć na swą 150 tysięczną armię, żądną wielkich łupów. Timur jest przykładem jednego z największych wodzów w historii , który kiedykolwiek chodził po ziemi.

Podbój Iranu i Iraku

• 1370 r. na sam początek pierwszy z kilku najazdów na Mogolistan (znajdujący się na wschód od terenów zajmowanych przez Tamerlana), na kraj który dał wcześniej się we znaki Timurowi i Mawarannahrowi , celem tego ataku nie był podbój, tylko grabież
• 1372 r. zdobycie Kiatu (późniejszej Chiwy ) i podporządkowanie Chorezmu (układ z rządzącym tam rodem Sufich, a dokładnie z Jusufem Sufim, wspomniany ród miał płacić Tamerlanowi daninę i oddać Dżahangirowi , najstarszemu synowi Timura, córkę Husejna Sufiego, księżniczkę Chan-zadę za żonę w zamian za pokój)
• 1373 r. kolejna wyprawa na Chorezm , spowodowana niedotrzymaniem traktatu stanowiącego, iż w zamian za pokój, księżniczka z dynastii Sufich wyjdzie za Dżahangira najstarszego syna Timura. Ugoda, księżniczka w końcu wyrusza do Samarkandy . Władcy z rodu Sufich stają się wasalami Tamerlana
• 1375 - 1376 r. ponowne grabieżcze ataki na Mogolistan. Złupienie Kaszgaru i Jarkendu
• 1376 r. po udanych kampaniach w Mogolistanie, straszna wiadomość najstarszy i ulubiony syn Tamerlana, Dżahangir umiera nagle zmożony chorobą. Timur jest zrozpaczony, na jakiś czas przerywa wyprawy wojenne
• 1376 - 1379 r. Timur udziela posiłków wojskowych Tochtamyszowi w jego długiej i trudnej walce o tron w Białej Ordzie
• 1379 r. wyprawa przeciwko buntującemu się Chorezmowi . Zdobycie Urgenczu .
• 1380 r. Timur mianuje swego syna Miranszaha zarządcą Chorasanu .

Mapa kampanii we wschodnim Iranie w latach 1381 - 1384 r.

• 1381 r. zdobycie bez walki Heratu w Chorasanie . Wypłata dużego okupu w zamian za zachowanie życia przez mieszkańców miasta. Wojska Tamerlana zimują w okolicach Buchary
• 1382 r. atak na tereny Mazandaranu , pokonanie tamtejszego władcy emira Walego i podporządkowanie sobie terenów wokół Morza Kaspijskiego . Wojsko zimuje w okolicach Samarkandy
• 1383 r. bunt miasta Herat i jego ponowne zdobycie. W Isfizarze (miasto na południe od Heratu ) wzięcie do niewoli dwóch tysięcy ludzi i wmurowanie ich żywcem w ściany wież. Ostateczne podbicie Chorasanu (co nie oznacza jednak całkowitego spokoju, co jakiś czas wybuchają kolejne bunty ostro tępione przez Tamerlana). Pozbawienie władzy panującej tam dynastii Kurtów
• 1383 r. zniszczenie przez dowódców Tamerlana państwa serbedarów w północno-wschodnim Iranie . Złupienie Niszapuru i kilku innych miast
• 1384 r. zdobycie Kandaharu oraz podbój i spustoszenie Sistanu z jej stolicą miastem Zarandż na czele. Sultania, miasto w Azerbejdżanie , poddaje się władzy Timura

Mapa kampanii w zachodnim Iranie w latach 1386 - 1388 r.

• 1386 r. atak na Azerbejdżan , a dokładnie na Tebryz i zdobycie bez walki tego miasta. Wzięto duży okup. Tebryz został nadany Mehmetowi Sułtanowi, młodemu wnukowi Timura.
• 1386 r. Pierwsza wyprawa przeciw Gruzji (najbardziej buntowniczy kraj podbity przez Tamerlana) i kapitulacja jej stolicy Tyflis (dzisiejszego Tbilisi )
• 1387 r. najazd na Armenię
• 1387 r. wkroczenie armii Timura do Azji Mniejszej , pokonanie tamtejszych plemion turkmeńskich , które napadały na pielgrzymów zdążających do Mekki . Zdobycie Erzindżanu i Erzerumu .
• 1387 r. kapitulacja bez walki Isfahanu i wypłacenie zwyczajowego w takiej sytuacji wielkiego okupu. Nagły bunt miasta i całkowite jego spustoszenie, stworzenie wielu wież z głów kilkudziesięciu tysięcy zabitych mieszkańców tego miasta. Pokonanie państewek należących do władców z dynastii Muzafferydów (stali się oni kolejnymi wasalami Tamerlana). Spustoszenie prowincji Fars i zdobycie jej stolicy Szyrazu (pokojowa kapitulacja - wypłata ogromnego okupu) i kilku innych miast.
• 1388 r. pozbawienie władzy dynastii Sufich z Chorezmu , powodem tego było ich poparcia udzielone w tamtym czasie Tochtamyszowi . Zburzenie Urgenczu (Timur dopiero w 1391 r. zezwolił na odbudowanie, ale tylko części zburzonego miasta). Śmierć marionetkowego chana Sojurgatmysza, zastępuje go na iluzorycznym tronie syn Mahmud Chan
• 1389 - 1390 r. bunt w Chorasanie i ostateczne jego opanowanie oraz kolejna wyprawa na Mogolistan i pokonanie tamtejszego chana Mogołów Chizr Chodży. Na koniec układ o nieagresji ze wspomnianym władcą

Mapa kampanii pięcioletniej ( 1392 - 1396 r.) (w tym drugiej decydującej kampanii przeciwko Złotej Ordzie z 1395 r.)

• 1392 r. rozpoczęcie kampanii pięcioletniej ( 1392 - 1396 r.)
• 1392 r. marsz wojsk Timura przez Mazandaran , ujarzmienie tamtejszych buntów
• 1393 r. złupienie Gruzji
• 1393 r. tłumienie nieustannych buntów w Iranie . Zmuszanie szyitów do przejścia na sunnityzm . Tępienie tamtejszych izmailitów . Potem skierowanie się przeciwko rywalizującym wzajemnie książętom z dynastii Muzafferydów (zostają ostatecznie pokonani i straceni). Ponowne zdobycie Szyrazu , Tamerlan mianuje swego drugiego syna Omara Szajcha (niestety wkrótce ginie) władcą prowincji Fars .
• 1393 - 1394 r. podbój Iraku . Kapitulacja Bagdadu , ucieczka jego władcy sułtana Ahmeda. Wypłacenie Timurowi wielkiego okupu przez mieszkańców Bagdadu . Spustoszenie Kurdystanu . Zdobycie Tekritu i Basry
• 1394 r. ponowne zniszczenia, grabieże i mordy w Armenii i Gruzji (padło Tbilisi ). Mordy na tamtejszych chrześcijanach . Mordy i grabieże, także na krnąbrnych muzułmańskich koczownikach turkmeńskich na pograniczu Iranu i Azji Mniejszej . Masowa ucieczka Turkmenów do Anatolii . Emirat Erzindżan Tamerlan nadał Tahartenowi (naczelnikowi jednego z plemion turkmeńskich ), który od tej pory był wiernym sługą Timura i strażnikiem jego posiadłości na granicy z Turcją osmańską . Poddał się Tamerlanowi władca Mardin , podobnież uczyniła Edessa
• 1394 r. egipski sułtan mamelucki Barkuk, w czasie gdy Timur łupił Armenię i Gruzję , przywrócił obalonemu władcy Bagdadu sułtanowi Ahmedowi jego utraconą władzę
• 1396 r. Timur pozostaje w Samarkandzie przez okrągłe dwa lata, nigdzie się stamtąd nie ruszając, zajmując się nadzorowaniem tworzenia monumentalnych budowli. Poza tym mianuje swego najmłodszego syna Szahrucha zarządcą Chorasanu . Miranszahowi natomiast powierza w zarząd terytoria bardziej na zachód ( Azerbejdżan i północny Iran )
• 1396 r. zdobycie wybrzeży Zatoki Perskiej na rozkaz Tamerlana przez jego wnuka Mirzę Mehmeta Sułtana. Władca miasta Ormuz został przymuszony do płacenia daniny w wysokości sześciuset tysięcy dinarów rocznie.
• 1397 r. przypieczętowanie pokoju z chanem Mogolistanu Chizr Chodżą (ślub córki chana Mogołów Tukal-chanum z Timurem)
• 1399 r. śmierć Chizr Chodży chana Mogolistanu (z tego powodu wyprawa prewencyjna na Mogołów). Złupienie Mogolistanu przez wnuka Timura -- Mirzę Iskendera. Dojście do rzeki Tarym i złupienie znajdujących się daleko na wschodzie od posiadłości imperium Tamerlana miast Jarkend i Ak-su . Podobno armia wnuka Timura znajdowała się w odległości zaledwie 61 dni drogi od Pekinu
• 1399 r. odsunięcie Miranszaha od władzy w Azerbejdżanie i Iranie z powodu jego nieradzenia sobie z sytuacją. Kolejna karna ekspedycja na Gruzję
• 1400 r. zimą koncentracja wojsk Timura w dolinie Karabag w Azerbejdżanie i następnie wiosną kolejny w historii atak na Gruzję . Zajęcie Tbilisi i wprowadzenie tam timurydzkiej załogi, ponownie okrutne mordy na tamtejszych chrześcijanach . Zniszczenie wielu klasztorów i kościołów chrześcijańskich
• 1401 r. Tamerlan mianuje ulubionego wnuka Mehmeta Sułtana zarządcą Azerbejdżanu i Iranu
• 1403 r. nagła śmierć jednego z najzdolniejszych wnuków Timura, Mehmeta Sułtana (pierworodny syn Dżahangira ), miał on być następcą Tamerlana.

Złota Orda

• 1385 r. atak wojsk chana Złotej Ordy Tochtamysza na tereny strefy wpływów Timura czyli na Azerbejdżan irański i splądrowanie Tebryzu .
• 1387 r. zimą (początek roku) Tochtamysz atakuje i plądruje w rejonie Kaukazu . Potyczka armii Timura we wspomnianym rejonie z awangardą wojsk Złotej Ordy . Główna armia Złotej Ordy wycofała się w porę, obleczona łupami
• 1387 r. atak Złotej Ordy na tereny państwa Tamerlana i dojście, aż do rejonu Buchary , po czym wycofanie się na własne terytorium ze zdobytymi łupami. Timur nie reaguje, ponieważ na razie zajęty jest innymi sprawami (walczy w Gruzji i Armenii ).
• 1389 r. kolejny atak Tochtamysza . Przeprawienie się chańskiej armii przez Syr-darię na tereny Mawarannahru . Nieudany napad na miasto Sabran, kilka nierozstrzygniętych potyczek z armią Timura i pospieszne wycofanie się chana na własne tereny

Mapa pierwszej kampanii przeciwko Złotej Ordzie w 1391 - 1392 r.

• 1391 r. pierwsza wielka wyprawa Timura na tereny Złotej Ordy . Zimą koncentracja wojsk w rejonie Taszkentu . Pochód przez stepy dzisiejszego Kazachstanu . Strach Tochtamysza i złożona za pośrednictwem jego posła prośba o zawarcie pokoju, odrzucona przez Timura. Chan unika walki, licząc na wymęczenie się w stepach wielkiej armii Tamerlana. W połowie maja armia timurydzka dociera do rzeki Jaik . 18 czerwca rozpoczęcie wielkiej dwudniowej bitwy i pokonanie chana Złotej Ordy Tochtamysza koło miejscowości Kunduzcza . Po zwycięstwie grabienie terenów w rejonie rzeki Wołgi . We wrześniu rozpoczęcie odwrotu w stronę Samarkandy po kilkumiesięcznej wyprawie. Tochtamysz mimo porażki, do której przyczyniła się zdrada części mirzów tatarskich (między innymi sławnego Edygeja ) utrzymał się u władzy
• 1391 - 1392 r. przed powrotem do Samarkandy wojska timurydzkie zimują w Taszkencie . Timur mianuje swego wnuka Pir Muhammeda zarządcą Kabulu
• 1392 r. rozpoczęcie kampanii pięcioletniej ( 1392 - 1396 r.)
• 1394 r. ataki wojsk Tochtamysza na ziemie Timura w rejonie Kaukazu , które zostały odparte

Mapa kampanii pięcioletniej ( 1392 - 1396 r.) w tym drugiej decydującej kampanii przeciwko Złotej Ordzie z 1395 r.

• 1395 r. na wiosnę początek drugiej wielkiej wyprawy na Złota Ordę , wojska Timura z terenów znad Morza Kaspijskiego , gdzie zimowały, ruszają na północ. Przemieszczają się przez terytorium Gruzji pustosząc tamtejsze winnice
• 1395 r. wojska Tamerlana przechodzą przez przełęcz Derbend . Koncentracja wojsk w rejonie góry Elbrus niedaleko rzeki Samur. Po czym armia "Zdobywcy Świata" wkroczyła na tereny dzisiejszej Czeczeni . W kwietniu doszło do spotkania obu wojsk nad rzeką Terek w okolicy współczesnego Groznego (stolicy obecnej Czeczeni ). Bitwa nad wspomnianą rzeką kończy się ostatecznym rozbiciem wojsk Tochtamysza i zupełnym spustoszeniem terenów należących do Złotej Ordy (między innymi jej stolicy w Saraju ). Przegrany chan ucieka do Bułgarii Kamskiej . Spustoszono oprócz stolicy Złotej Ordy , także inne jej miasta takie jak: Hadżi Tarchan ( Astrachań ), Ukek, Madżar i wiele jeszcze innych miast Powołża . Obrabowano i złupiono miasta nad Donem , Azak i Tanę (zabito tam wszystkich chrześcijan pozostawiając muzułmanów w spokoju). Spustoszono Krym . Tamerlan dotarł, aż do Jelca w ziemi riazańskiej po czym ze względu na zimową porę zarządził odwrót na południe
• 1395 / 1396 r. w drodze powrotnej z wyprawy na Złotą Ordę armia Tamerlana dotarła nad rzekę Kubań . Czerkiesi próbowali powstrzymać pochód wojsk Timura podpalając step , ale im się to nie udało. Napadnięto na Alanów (Asów) oraz kolejny raz spustoszono tereny Gruzji
• wyprawy Timura na Złota Ordę znacznie osłabiły jej siłę militarną i gospodarczą, a co za tym idzie nie groziło już z jej strony żadne poważne niebezpieczeństwo dla państwa Tamerlana.

Złupienie Indii

• 1397 r. w ramach przygotowań do kampanii indyjskiej Timur wysyła swego wnuka Pir Muhammeda (syna Dżahangira ) wraz z pewną ilością wojska do Pendżabu , a dokładnie do miasta Multan , aby rozeznał sytuację panującą na tamtym terenie

Mapa kampanii Indyjskiej z lat 1398 - 1399 r.

• 1398 r. marzec rozpoczęcie wyprawy na Indie przeciw sułtanatowi Delhijskiemu (rządzonemu przez sułtana z dynastii Tuglukidów Mahmuda -- młodocianego władcę uzależnionego od swojego wezyra Mellu-chana). Pochód przemieszczał się przez tereny dzisiejszego Afganistanu przemierzając pasmo gór Hindukusz gdzie Timur pokonał dziki górski lud Kafirów.
• 1398 r. 9 października wojska Timura przekroczyły Indus . Zdobywanie i pustoszenie wszystkich miast i fortec prowadzących do Multanu i Delhi . Zdobycie Multanu przez Pir Muhammeda po wielu miesiącach oblężeniu (obrońcy poddali się na wieść o zbliżaniu się do tego miasta głównej armii Tamerlana). Druzgocąca klęka wojsk dowodzonych przez wezyra Mellu-chana z wojskami Timura niedaleko Delhi (mimo użycia przeciw timurydom nieznanych im dotąd słoni ). Na rozkaz Tamerlana wymordowano sto tysięcy hinduskich jeńców z obawy przed ich buntem na tyłach armii timurydzkiej. Pochód na Delhi i kolejna wygrana przez Timura bitwa pod miastem
• 1399 r. początek stycznia spustoszenie Delhi , niespotykane mordy i rzezie. Ucieczka sułtana Mahmuda i wezyra Mellu-chana
• 1399 r. ciąg dalszy stycznia dojście do Gangesu i kolejne okrutne mordy na Hindusach . Przełom stycznia i lutego rozpoczęcie odwrotu. Powodami tak niespodziewanego zakończenia operacji przez Timura w Indiach były prawdopodobnie problemy jego syna Miranszaha w północnym Iranie i Azerbejdżanie oraz zgony dwóch wrogich władców, które otwierały nowe możliwości podbojów -- emira Siwasu Burhaneddina i sułtana Egiptu Barkuka (jego następca i syn Faradż nie posiadał za dużego autorytetu , a poza tym emirowie mameluccy byli niezadowoleni z elekcji syna dotychczasowego sułtana co było u mameluków niepraktykowane, gdyż najczęściej na tron zasiadał najzdolniejszy i zarazem najpotężniejszy z emirów mameluckich). Odwrót tak jak najazd usłany był trupami Hindusów . Pochód przebiegał przez Kaszmir , u podnóży Himalajów , który spustoszono. Muzułmański szach tego regionu poddał się Tamerlanowi i zapłacił wielki okup. Radża Dżammu , hinduista , wpadł w zasadzkę i został nawrócony na islam . Zdobyto Lahore i ścięto tamtejszego księcia za nieprzybycie na wezwanie Timura. Latem po długiej wyprawie wojska ze zwycięskim przywódcą na czele powróciły obładowane niesamowitymi łupami do uroczyście ich witającej stolicy imperium Samarkandy
• lokalny władca Chizr Chan z nadania Timura został zarządcą Pendżabu i Górnego Sindu , człowiek ten nie odegrał w historii Indii żadnej większej roli
• Tamerlan traktował tę wyprawę jako "świętą wojnę" przeciwko pogańskim Hindusom dlatego urządzał masowe ich rzezie. Jedna z najbardziej krwawych wypraw Timura, ale i najbardziej opłacalnych, zakończonych zdobyciem ogromnych łupów.

Wojna z Imperium Osmańskim i Egiptem Mameluków

Mapa kampanii anatolijskiej w latach 1400 - 1402 r.

• 1400 r. jesienią wkroczenie w granice Imperium Osmańskiego . Pod Kajseri wojska Timura pokonują armię osmańską dowodzoną przez Sulejmana syna sułtana Bajazyda I Błyskawicy i zmuszają ją do odwrotu. Zdobycie i rozgrabienie Siwasu oraz wyparcie Turków osmańskich z Malatii . Droga otwarta na wkroczenie do Anatolii .
• 1400 r. jesienią niespodziewany atak na Syrię , kraj będący wtedy prowincją Egiptu mameluków . Zajęcie miasta Aintab (obecny Gaziantep ). Bitwa pod Aleppo gdzie Tamerlan użył zdobytych w Indiach słoni bojowych, i rozbicie wojsk mameluckich . Zdobycie Aleppo i wzniesienie wież z głów zabitych wrogów. Złupienie miast Hama , Homs , Baalbek , Sydon i Bejrut .
• 1400 r. w czasie pobytu Timura w Syrii , sułtan turecki wkroczył do Armenii i zajął Erzindżan wypędzając z niego Tahartena, namiestnika z nadania Timura. Bajazyd ustanowił tam swojego namiestnika Kara Jusufa po czym wycofał się stamtąd. Tamerlan wysłał przeciw Turkom wojsko ze swym synem Szahruchem na czele. Syn Timura pobił część armii tureckiej w prowincji Siwas i zmusił ją do odwrotu
• 1401 r. bitwa wojsk mameluckich pod dowództwem sułtana Faradża z wojskami timurydzkimi niedaleko Damaszku , niepowodzenie mameluków i ich odwrót do Kairu . Zdobycie i ogromne rozgrabienie Damaszku , pożary w mieście zniszczyły wielki meczet Omajjadów . W tym samym czasie wojska pod dowództwem dwóch synów Timura, Szahrucha i Miranszaha , pustoszyły Antiochię i jej okolice.
• 1401 r. Tamerlan skierował swe wojska w kierunku zbuntowanego Iraku . Zdobycie i złupienie Nisibinu, Mosulu i Bagdadu . Bagdad , który bronił się prawie dwa miesiące przed wojskami Timura odczuł najmocniej gniew wielkiego wodza, każdy żołnierz Tamerlana miał mu przynieść głowę jednego mieszkańca miasta, tylko uczeni i przywódcy religijni zostali ocaleni z rzezi
• 1402 r. 16 lutego Tamerlan ruszył w kierunku Armenii i zajął miasta Erzindżan oraz Erzerum , a także ważny zamek Kemak. Taharten wrócił na stanowisko namiestnika Erzindżanu

Sułtan Bajazyd w niewoli u Tamerlana (Timura), 1878 -- obraz autorstwa Stanisława Chlebowskiego

• 1402 r. Timur wkracza znów w granice Imperium osmańskiego . W dniu 28 lipca 1402 r. (ta data nie jest całkowicie pewna) dochodzi do bitwy pod Ankarą . Porażka Osmanów, ucieczka Sulejmana (syna Bajazyda I Błyskawicy ) do europejskich prowincji tureckich i wreszcie pojmanie sułtana Bajazyda . Zajęcie bez oporu Ankary . Spustoszenie całego terytorium Osmanów w Azji Mniejszej . Ograbienie miast: Bursa , Iznik , Ikonium , Karahisar , Satalia oraz miasta późniejszej śmierci sułtana tureckiego -- Akszehir i wielu innych miejscowości
• 1402 r. w grudniu zdobycie Smyrny od Joannitów i mordy na tamtejszych chrześcijanach
• 1403 r. śmierć Bajazyda I Błyskawicy w niewoli u Timura w Akszehir oraz jego uroczysty pogrzeb. Tamerlan oddał Issie drugiemu synowi zmarłego sułtana Bajazyda resztki posiadłości osmańskich w Anatolii jako swoje lenno . Resztę Anatolii podzielił między dawnych emirów seldżuckich w zamian za płacenie trybutu . Trybut płacili, także cesarze : Trebizondy (dzisiejszego tureckiego miasta Trabzon ) i Bizancjum . Później Tamerlan przyznał w swej łasce i dobroci zbiegłemu do Europy Sulejmanowi, pierwszemu synowi zmarłego Bajazyda , tereny bałkańskie. Tylko najmłodszy syn nieżyjącego sułtana , Mehmed nie ukorzył się przed Timurem.
• 1403 r. ujarzmienie rebelii Turkmenów i kolejny najazd na Gruzję (ostatni Timura) podczas powrotu z Anatolii .
• wyprawa przeciw Egiptowi mameluckiemu i Turcji osmańskiej zapewniła spokój imperium Timura na zachodzie, dzięki czemu mógł on już snuć plany ataku na Chiny .

Przygotowania do podboju Chin

Szahruch najmłodszy syn Timura który rządził w latach 1409 - 1449 rozpadającym się już powoli Imperium Tamerlana.

• pod koniec operacji w Turcji Tamerlan zaczął przygotowania do inwazji na Chiny
• Atak i zamierzone podbicie kraju niewiernych, buddyjskich Chin , miało być swego rodzaju pokutą za zabicie tak wielu muzułmanów podczas dotychczasowych wypraw wojennych.
• Timur nakazał zrobić dokładny opis krajów rozciągających się od granic jego imperium po Chiny .
• rozkazał licznym oddziałom wojska z wschodniego pograniczna przygotowanie wielkich zapasów zboża dla całej jego armii. Cała ludność od Samarkandy na wschód zajęła się zasiewami i gromadzeniem zapasów.
• żołnierze mieli się odpowiednio przygotować na wyprawę czteroletnią, chodziło głównie o zaopatrzenie się w odzież zimową i odpowiednią ilość jedzenia
• przygotowano pięćset wozów do transportu bagaży
• powołano około 150 tysięcy żołnierzy na wyprawę (choć pisze się również o 200 tysiącach)
• 1405 r. 8 stycznia Tamerlan ruszył z Samarkandy na podbój Chin . Punktem koncentracji wojsk został Taszkent . Pech sprawił, że tak wielkiej wyprawie nie sprzyjała aura, panował bardzo duży mróz .

W Otrarze Timur ciężko zaniemógł, prawdopodobnie przez wspomniany wcześniej duży mróz . Jego stan pogorszył się po próbie rozgrzania organizmu arakiem . Przeczuwając zgon wyznaczył na swego następce swojego wnuka Pir Muhammeda Dżahangira . Zamierzano jeszcze zaatakować na Chiny więc ukryto fakt śmierci Timura. Jego ciało spoczęło w Samarkandzie . Nie dotrzymano testamentu Tamerlana, ponieważ tron objął jego inny wnuk Mirza Halil Sułtan i w konsekwencji tego musiano zrezygnować z wyprawy przeciw Chinom z powodu zamieszania i nieładu, które po tym powstało. Po tym epizodzie władzę przejął najmłodszy syn Timura Szahruch .

Testament Timura

Ostatnie słowa Tamerlana przed śmiercią ponoć brzmiały następująco^[2]:

"Wiem, że moja dusza wkrótce opuści ciało i zostanę zabrany ku tronowi Boga, który daje życie i życie odbiera. Proszę, byście nie przelewali łez po mojej śmierci. Zamiast drzeć szaty i biegać wokół jak oszalali, módlcie się do Boga o łaskę dla mnie. Powiedzcie Allach akbar, Bóg jest wielki, i powtarzajcie Al-Fatihę ku pocieszeniu mej duszy. Mam nadzieję, że skoro Bóg uprawnił mnie, bym nadawał prawa Iranowi i Turanowi, aby w tych królestwach wielcy nie ciemiężyli ubogich, przebaczy mi moje grzechy, których liczba jest bezkresna (...). Ogłaszam Pira Mohammeda, syna Dzahangira, moim jedynym dziedzicem i pełnoprawnym następcą na tronie. Będzie on panował w Samarkandzie suwerennie i samodzielnie, tak aby mógł zarządzać sprawami imperium, wojska i wszystkich krajów i miast podległych jego władzy. Nakazuję wam wszystkim, abyście byli mu posłuszni i poświęcili życie, by mógł utrzymać swoją władzę, tak aby świat nie pogrążył się w chaosie i owoce mego wieloletniego trudu nie poszły na marne. Jeśli pozostaniecie zjednoczeni, nikt nie ośmieli się wam przeciwstawić ani w najmniejszym stopniu podważyć mojej ostatniej woli."

Po krótkiej chwili dodał jeszcze:

"Pamiętajcie, aby robić wszystko, co wam nakazałem, by utrzymać pokój i porządek publiczny. Zawsze bądźcie dobrze poinformowani o sprawach waszych poddanych. Bądźcie mężni i trzymajcie miecz w dłoni z odwagą, a tak jak ja będziecie się mogli cieszyć długim panowaniem i ogromnym imperium. Oczyściłem Iran i Turan z nieprzyjaciół oraz burzycieli pokoju i przyniosłem im sprawiedliwość i dobrobyt. Jeśli posłuszni będziecie mej ostatniej woli i uczynicie sprawiedliwość przewodnikiem wszystkich swych działań, to imperium na długo pozostanie w waszych rękach. Jednak zły los was czeka, jeśli wkradną się niezgoda i rozłam. Wrogowie rozpoczną wojny, które trudno będzie zakończyć, a państwo i wiara poniosą nieodwracalne straty."

Niedługo potem "Zdobywca Świata" zmarł.

Rozpad i szybki koniec imperium zbudowanego przez Timura

Po śmierci Tamerlana, wbrew jego ostatniej woli, nowym władcą państwa został obwołany jego wnuk Mirza Halil Sułtan, który roztrwonił bogactwa nagromadzone przez swego dziadka i zajęło mu to tylko cztery lata, po których został zabity przez niezadowolonych emirów (choć są też inne wersje jego śmierci). Władzę w 1409 roku przejął na czterdzieści lat najmłodszy syn Tamerlana Szahruch . Syn Timura, którego stolicą był Herat w Chorasanie (obszar dzisiejszego Afganistanu ) odczuwał już powolny rozpad imperium swego ojca, ponieważ władał w rzeczywistości tylko centralną i południową częścią państwa. Syn Szahrucha -- Uług-beg sprawujący rządy w Mawarannahrze , sprawował je prawie jak niezależny władca niewiele robiąc sobie z zarządzeń swego ojca. W Iranie i Iraku wystąpiły tendencje wyzwoleńcze spod jarzma Timurydów . Po śmierci Szahrucha w 1449 r. rozłam państwa jeszcze przyspieszył. Dlatego w latach sześćdziesiątych XV wieku państwo założone przez Tamerlana, a rządzone po jegoż śmierci przez jego potomków przestaje istnieć.

Najbliżsi męscy potomkowie Timura

Synowie:

Uług-beg , jeden z najwybitniejszych potomków Timura (jego wnuk), wielkie zasługi położył on w rozwoju nauki , szczególnie astronomii .

• Dżahangir
• Omar Szajch
• Miranszah
• Szahruch

Wnukowie:

(synowie Dżahangira )

• Mehmet Sułtan
• Pir Muhammed

(synowie Omara Szajcha)

• Rustam
• Pir Muhammed
• Iskender
• Sajidi Ahmed

(synowie Miranszaha )

• Abubakr
• Omar
• Halil Sułtan
• Mohammed

(synowie Szahrucha )

• Uług-beg
• Ibrahim Sułtan

(syn Aga Begi córki Timura)

• Husejn

Charakterystyka Timura

Pomnik wielkiego emira Timura w jego rodzinnym mieście -- Shahrisabz znajdującym się na terenie dzisiejszego Uzbekistanu

Timur od młodych lat przebywał w otoczeniu duchownych muzułmańskich i w późniejszych czasach często używał dżihadu jako pretekstu do inwazji, szczególnie w przypadku ataków na chrześcijańską Gruzję i Armenię oraz hinduistyczne Indie . Jednak traktował islam przedmiotowo, nie był całkowicie mu oddany, ponieważ upijał się winem czego muzułmanin czynić nie może, w jego kraju ponadto obowiązywało mongolskie prawo jasy , a nie muzułmańskie prawo szariatu . Poza tym wiele razy walczył z państwami muzułmańskimi ( Turcja , Egipt , Iran ). Po części tłumaczył (Tamerlan był sunnitą ) to niszczeniem heretyckich szyitów ( Iran ). Mimo tego wszystkiego chciał on uchodzić w świecie muzułmańskim za rzecznika i strażnika wiary mahometańskiej . Timur był bardzo okrutny, ale najczęściej gdy ktoś stawiał mu opór, potrafił rozkazać zabijać takich wrogów tysiącami i z ich głów budować wielkie wieże ku przestrodze. Był niejako zmuszony do okrucieństwa, musiał je stosować aby zapanować nad niestabilnymi ludami wchodzącymi w skład jego wielkiego imperium. Po wielu zwycięstwach Timur uważał się za władcę świata wyznaczonego przez Boga, wielu jego żołnierzy wierzyło w jego boskie pochodzenie i oddawali mu z tego tytułu kult . Tamerlan bardzo lubił grę w szachy , uważając całkowicie słusznie, że rozwijają one umysł, a szczególnie zmysł taktyczny. Timur uwielbiał ponadto historię , najbardziej interesowały go dzieje różnych ludów. Poza tym chciał być jak Czyngis-Chan , chciał mu dorównać. Interesował się również budownictwem, uwielbiał wielkie budowle i pałace , których najwięcej powstało w stolicy jego imperium Samarkandzie i rodzinnych stronach w Keszu ( Shahrisabzie ). Do celu budowy tak monumentalnych budowli z każdej wyprawy wojennej brał w niewolę wielu wykwalifikowanych w tym rzemiośle robotników. Cenił ich i chciał mieć takowych jak najwięcej nie tylko w budownictwie, ale i w innych dziedzinach. Tamerlan wreszcie co jest oczywiste najbardziej interesował się wojskiem i wojną. Był on skazany na podboje, ponieważ musiał zapewnić swoim dzikim żołnierzom ze stepów przede wszystkim sowite łupy oraz przygody wojenne, dzięki którym mogli oni wykorzystać swoje wielkie pokłady energii i sprawdzić się jako wojownicy w boju na różnych polach walki. Przed atakiem Timur dokładnie sprawdzał wszelkie informacje na temat atakowanego miejsca, miał znakomity wywiad i wielu szpiegów . Na koniec trzeba powiedzieć, że był to człowiek niesamowicie twardy i ambitny, który mimo kalectwa i starości stawiał sobie najwyższe cele jakim na przykład było niewątpliwie zdobycie Chin . Oprócz ambicji i siły był to człowiek obdarzony ponad przeciętną inteligencją , mimo że przez całe życie był analfabetą . Zmarł w słusznym jak na średniowiecze wieku 69 lat.

Przykład dotrzymania słowa przez Tamerlana

Obietnica złożona przy oblężeniu Siwasu :

"Straszny los spotkał osmańską załogę miejscowej twierdzy złożoną z około trzech tysięcy ormiańskich sipahi w służbie tureckiej. Przed kapitulacją Timur przyrzekł im, że nie przeleje ich krwi. Gdy się poddali, zakuto ich w kajdany, wrzucono do specjalnie wykopanych rowów i zasypano ziemią, dowódców zaś utopiono w studni. Nie było więc rozlewu krwi"^[3].

Pierwotne wierzenia ludów stepowych w sprawie mordowania ludności

Jedną z prawdopodobnych przyczyn okrucieństwa i ludobójstwa na ludziach z podbitych ludów było przekonanie i wiara wśród koczowników w to, iż uśmiercony przeciwnik będzie w życiu pozagrobowym niewolnikiem swego oprawcy. Mimo islamizacji wśród wojowników stepowych z Mawarannahru w czasie rządów Timura w wielu przypadkach wiara w islam była traktowana przez nich powierzchownie. Nadal częstym przypadkiem były stare wierzenia w szamanizm , a co za tym idzie w pozagrobowe niewolnictwo zabitych

Zobacz też

• Timurydzi
• Wielcy Mogołowie

Przypisy

Bibliografia

• Marian Małowist , Tamerlan i jego czasy, PIW Warszawa 1985.
• Justin Marozzi, Tamerlan, miecz islamu, zdobywca świata, Amber Warszawa 2006.