Wellington
Te Whanga-nui-a-Tara
|
|
 | Panorama miasta na tle Cieśniny Cooka |
Panorama miasta na tle
Cieśniny Cooka
|
Dewiza
: "Wellington gives you wind" (ang.) (Wellington daje ci wiatr) |
Państwo
|
Nowa Zelandia
|
Region
|
Wellington
|
Burmistrz
|
Kerry Prendergast
|
Powierzchnia
| 290[1]
km²
|
Położenie | 41° 17' 20 ''
S
174° 46' 38''
E
|
Ludność (2008[2][3]) •
liczba ludności
•
gęstość
•
aglomeracja
| 192 800 620,9 os./km² 381 900 |
Nr kierunkowy
| 04 (połączenia lokalne), 64 4 (połączenia międzynarodowe) |
Kod pocztowy
| grupa 6000, grupa 5000 , seria 5300 |
Miasta partnerskie
|
Pekin
,
Chiny
(od
2006
)
Xiamen
, Chiny (od
1987
)
Tiencin
, Chiny (od
2000
)
Qingdao
, Chiny (od
2000
)
Sakai
,
Japonia
(od
1995
)
Harrogate
,
Wielka Brytania
(od
1954
)
Chania
,
Grecja
(od
1984
)
Tajpej
,
Tajwan
(od 1998) |
Położenie na mapie Nowej Zelandii |
|
Strona internetowa miasta
|
Wellington (
maor.
Te Whanga-nui-a-Tara[4]) – stolica
Nowej Zelandii
, trzecie pod względem wielkości i liczby ludności miasto w tym państwie (po
Auckland
i
Christchurch
), najgęściej zaludniona stolica w
Oceanii
i najbardziej wysunięta na południe stolica na świecie. Znajduje się na terenie regionu
Wellington
, na
Wyspie Północnej
, w pobliżu geograficznego środka
Nowej Zelandii
.
Ma rozbudowany system przedmieść, na który składa się ponad 60 dzielnic o ogólnej liczbie 192 800 mieszkańców. W dzielnicy Miramar znajduje się centrum przemysłu filmowego, miejsce produkcji hitu kinowego "
Władca Pierścieni
". W Wellington znajduje się filia największego
uniwersytetu
w Nowej Zelandii – Massey University.
Obszar miasta obejmuje zarówno tereny
nizinne
, jak i górzyste pomiędzy dwiema
cieśninami
– Porirua Basin i Hutt Valley (w pobliżu Wellington znajduje się także Cieśnina Cooka oddzielająca Wyspę Północną od
Południowej
). Miasto i przyległe tereny wiejskie są administrowane przez cztery niezależne urzędy administracyjne. Region Wellington jest obszarem daleko rozleglejszym. Rozciąga się od półwyspu Kapiti poprzez
Wairarapa
aż do podnóża gór
Rimutaka
. Zamieszkuje go ok. 473 700 mieszkańców.
Nazwa
Nazwa miasta upamiętnia
Arthura Wellesleya
, zwycięzcę
Bitwy pod Waterloo
i pochodzi od jego tytułu – pierwszego księcia Wellington. Tytuł dotyczy zaś angielskiego miasta
Wellington
usytuowanego w brytyjskim hrabstwie
Somerset
.
W
języku maoryskim
Wellington nazywany jest trojako. Nazwa Te Whanga-nui-a-Tara odwołuje się do
Portu morskiego w Wellington
i oznacza dosłownie "Wielki port Tara"[4]. Druga nazwa – Pōneke to skrót od zwrotu Port Nick i oznacza
maoryskie
miejsce kultu (z ang. marae). Nawiązuje do niej również nazwa maoryskiego obchodu zwanego Ngāti Pōneke[5]. Ostatnia nazwa to Te Upoko-o-te-Ika-a-Māui, oznaczająca dosłownie „Król ryb Māui” (
ang
. The Head of the Fish of Māui;
maor
. Te Upoko-o-te-Ika). Ta ostatnia nazwa jest powszechnie używana w celu określenia południowego wybrzeża
Wyspy Północnej
(związane jest to z legendą o maoryskim bożku Māui, który podobno zwykł łowić ryby na wybrzeżu wyspy).
Miasto jest również nierzadko nazywane Portową Stolicą (ang. The Harbour Capital), Wellywood i, dziś już rzadziej, Wietrznym Miastem (ang. Windy City).
Określenie Wellywood[6] miasto zaskarbiło sobie po premierze filmu "
Władca Pierścieni:Drużyna Pierścienia
" w
Embassy Theatre
oraz po zaprezentowaniu kolejnych dwóch części
sagi
. W dodatku zdjęcia do filmu robione były w pobliżu Wellington. Miasto ponadto zasłynęło z nakręcenia i wyprodukowania filmu
King Kong
(oba filmy reżyserii nowozelandzkiego reżysera
Petera Jacksona
. Nazwa Wellywood pochodzi od połączenia nazwa miast: Wellington i
Hollywood
, miasta uważanego za światową stolicę kina. Wytwórnie filmowe znajdują się na przedmieściach miasta, w dzielnicy zwanej Miramar.
Historia
Parlament nowozelandzki, znany jako '
The Beehive
(ul pszczeli)Budynek w którym niegdyś znajdowała się siedziba Sądu Najwyższego Nowej Zelandii
Wydział prawa Uniwersytetu Wiktorii, największy drewniany budynek na półkuli południowej
Odkrycie regionu Wellington
Za pierwszych mieszkańców obszarów zajmowanych współcześnie przez Wellington uznaje się polinezyjskie plemiona Kupe i Ngahue, które dotarły w pobliże obecnego Wellington pod koniec
X wieku
. W
XI wieku
n.e. do obecnych już plemion dołączył dwa kolejne: Tara i Tautoki[7]. Na terenie obecnych przedmieść miasta pod koniec
XII wieku
osiedlili się, wywodzący z plemienia Tara, przedstawiciele ludu Whatonga[7]. Od nazwy plemienia Tara pochodzi jedna z
maoryskich nazw Wellington
– 'Te Whanganui-a-Tara'.
Rozwój osadnictwa
Zaawansowane osadnictwo rozpoczęło się od przybycia na wyspę statku Tory wraz z kilkudziesięcioma członkami
New Zealand Company
(organizacji zajmującej się kolonizacją Nowej Zelandii)
20 września
1839
roku. Następnych 150 osadników przybyło w okolice dzisiejszego Wellington
22 stycznia
1840
roku. Pierwsi osadnicy stworzyli osadę Petone (przez pewien czas zwaną Britannia) w pobliżu rzeki Hutt. Ekspansja osadnictwa była powolna, ograniczały ją górzyste tereny wewnątrz wyspy.
Stolica Nowej Zelandii
Stolicą Nowej Zelandii Wellington stał się w
1865
roku (wcześniejszą stolicą było
Auckland
, ustanowione stolicą przez
Williama Hobsona
w
1841
r.). Pierwsze obrady parlamentu nowozelandzkiego w Wellington miały miejsce
7 lipca
1862
roku (jeszcze w czasie, gdy stolicą formalnie był
Auckland
; sam fakt odbywania posiedzeń
parlamentu
w danym mieście nie dawał mu prymatu w państwie i tytułu stolicy). W listopadzie 1863 premier
Alfred Domett
wygłosił mowę przed parlamentem, w której wyraził wolę przeniesienia stolicy z Auckland do Wellington:
|
Potrzebnym stało się przeniesienie miejsca obrad parlamentu w bardziej dogodne miejsce w Cieśninie Cooka (do Wellington) (ang. : „... it has become necessary that the seat of government ... should be transferred to some suitable locality in Cook Strait") |
W tym samym czasie istniało zagrożenie odłączenia się Południowej Wyspy od kolonii, gdyż odkryto tam znaczne złoża złota. Kilkunastu delegatów z
Australii
stwierdziło, że zmiana stolicy na Wellington jest korzystna dla kraju ze względu na przynoszący wielkie zyski
port morski
, a także ze względu na centralne położenie miasta. Pierwsze obrady parlamentu w Wellington jako stolicy Nowej Zelandii odbyły się
26 lipca
1865
roku. W mieście mieszkało wtedy 4900 ludzi[8]. Wellington uzyskał prawa miejskie w
1886
r. Na zjeździe w Wellington w
1893
r. zdecydowano o nadaniu kobietom praw wyborczych, co uczyniło Nową Zelandię pierwszym krajem na świecie, który dopuścił do głosowania kobiety[8].
XX wiek
Miasto nie ucierpiało poważnie w żadnej z wojen światowych[7]. W
II wojnie światowej
Nowa Zelandia
walczyła po stronie
państw alianckich
(z ramienia
Wielkiej Brytanii
). W Wellington nie zanotowano dużych strat z powodu niewygodnego dla
państw osi
położenia (najbliższym przeciwnikiem Nowej Zelandii była
Japonia
).
Dwudziesty wiek
zaowocował wprowadzeniem dwóch zasadniczych reform prawnych: reforma społeczna (
lata 30.
), zwiększająca zasiłki dla bezrobotnych[7] oraz reforma ekonomiczna restrukturyzująca całą nowozelandzką gospodarkę (przełom
lat 80.
i
90.
). Obie reformy były wzorowane na reformach przeprowadzanych w tym samym okresie w Wielkiej Brytanii.
Znaczenie
Wellington jest centrum politycznym
Nowej Zelandii
, znajduje się tam miejscowy
parlament
oraz siedziby
Ministerstw
i Zarządów Departamentów.
Miasto jest centrum nowozelandzkiego przemysłu filmowego. W Wellington znajdują się siedziby takich instytucji kulturalnych jak:
Wellington plasuje się na dwunastym miejscu wśród miast świata pod względem jakości życia ludzkiego (według badania przeprowadzonego w
2007
roku przez firmę Mercer). Wśród miast anglojęzycznych Wellington zajmuje czwartą pozycję[13].
Ponadto w Wellington znajduje się siedziba Sądu Najwyższego (ang. Supreme Court of New Zealand[14]). Pierwotna siedziba Sądu Najwyższego została odnowiona i dzisiaj jest ponownie używana.
Government House, siedziba gubernatora z ramienia
Wielkiej Brytanii
, znajduje się w jednej z dzielnic Wellington, Newton, naprzeciwko
Basin Reserve
, narodowego stadionu do gry w
rugby
.
Herb Wellington
Parlament nowozelandzki zatwierdził Herb Wellington w
1878
r., jednak nigdy nie zrobiono tego oficjalnie[15]. Herb przedstawia
lwa
,
strusia
i rybę walczących o tarczę. Złoty krzyż i pięć srebrnych kropek pochodzi z herbu rodu Wellesley (ku pamięci
Arthura Wellesleya
). Od czasu, gdy Wellington jest stolicą Nowej Zelandii, herb zawiera również symbole narodowe: statek, sukmanę oraz róg. Zwierzęta widoczne w herbie to brytyjski lew i wymarły ptak
moa
. Na znak, że Wellington jest najważniejszym miastem Nowej Zelandii, na herbie widnieje
delfin
(symbol morza) i
korona
(symbol przodownictwa na lądzie[15]).
Położenie, geografia
Wellington położony jest na najbardziej wysuniętym na południe wybrzeżu
Wyspy Północnej
w
Cieśninie Cooka
[16], która oddziela wyspy:
Północną
i
Południową
Nowej Zelandii. W bezchmurne dni widoczny jest łańcuch górski Kaikoura z Wyspy Południowej[16]. Na północy miasta znajduje się piaszczysta plaża. Na wschodzie rozciągają się pasma gór
Rimutaka
, które oddzielają Wellington od pasma rozległych równin
Wairarapa
, słynących ze swoich rozległych winnic[].
Wellington leżąc na
szerokości geograficznej
41°S jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą
świata
[16].
Region Wellington
jest najbardziej zaludnionym regionem w Nowej Zelandii pomimo niewielkiej przestrzeni przeznaczonej pod budowę miejsc zamieszkania (usytuowanej pomiędzy
portem
a terenami górzystymi)[16]. W rejonie miasta Wellington niewiele jest przestrzeni do zagospodarowania, co spowodowało powstanie w przeszłości grupy niewielkich miasteczek w sąsiedztwie. Ponieważ miasto położone jest pomiędzy 40°S a 50°S (tzw.
ryczące czterdziestki
) – jest narażone na ciągłe i uciążliwe wiatry. Z tego też powodu znane jest wśród mieszkańców jako „
Wietrzny
Wellington” (ang. "Windy Wellington")[16].
Miejscem pracy dla wielu mieszkańców Wellington jest dzielnica biznesowa (ang. „central business district (CBD)”), gdzie zatrudnionych jest ok. 62000 mieszkańców miasta[17]. Życie nocne i kulturalne miasta skupia się wokół Courtenay Place, głównej ulicy Wellington[17], ulokowanej w południowej części dzielnicy biznesowej. Znanym w Nowej Zelandii miejscem rozrywek jest dzielnica Te Aro na przedmieściach[17].
Charakterystycznymi elementami krajobrazu Wellington jest malowniczo położony port morski oraz dzielnica z ekskluzywnymi
willami
(w której mieszka m.in.
Peter Jackson
). Dzielnica biznesowa znajduje się blisko Portu Lambdon, części
Portu morskiego Wellington
. Port Wellington rozciąga się wzdłuż długiego
uskoku
geologicznego, co można łatwo rozpoznać po prosto zarysowanym zachodnim wybrzeżu. Zachodnia część miasta jest położona kilkadziesiąt metrów wyżej nad poziomem morza niż centrum[16].
W centrum miasta znajduje się m.in. park oraz sieć zadrzewionych dróżek spacerowych patrolowanych przez Wellington City Council. Parki, rezerwaty przyrody i lasy w regionie Wellington zajmują obszar 500 kilometrów kwadratowych[16].
Na wschodzie miasta położone jest nadmorskie przedmieście – Miramar Peninsula. Morskie wejście do miasta położone jest na wschód od tej dzielnicy i osłonięte jest płytkimi skałami (miejsce zwane Barrett Reef), gdzie w historii wiele łodzi i statków zostało uszkodzonych (tu m.in. miała miejsce katastrofa promu Wahine w 1968 r., kiedy to zginęły 53 osoby[]).
W zachodniej części miasta znajduje się m.in.
Uniwersytet Wiktorii
i Ogród Botaniczny Wellington. Do obu obiektów można dojechać za pomocą kolejki elektrycznej (ang. Wellington Cable Car).
Obszar portu Wellington dzieli się na trzy wyspy :
Matiu/Somes
,
Makaro/Ward
i
Mokopuna
. Jedynie Matiu/Somes ze względu na swe dostatecznie duże rozmiary nadaje się do zamieszkania[16]. Wyspę wykorzystywano jako teren obozu dla internowanych w czasie
I
i
II wojny światowej
[16]. Obecnie jest to miejsce, gdzie oferowane jest schronienie dla zagrożonych gatunków zwierząt, podobnie jak wyspa
Kapiti
. Teren ten jest administrowany przez rząd
Nowej Zelandii
.
Trzęsienia ziemi
Okolice miasta wyróżniają się wyjątkowo dużą aktywnością sejsmiczną zważywszy nawet na nowozelandzkie standardy w tym zakresie[18]. Główny
uskok
geologiczny biegnie niemal przez samo centrum miasta, a poza tym Wellington przecięte jest przez kilkaset zidentyfikowanych dotychczas innych uskoków[19]. Mieszkańcy zwłaszcza wysokich budynków odczuwają zwykle każdego roku kilka niewielkich,
trzęsień ziemi
[19].
Miasto zostało poważnie zniszczone przez potężne trzęsienie ziemi w
1848
[20] roku i następnie w
1855
. Szczególnie ważne następstwa miało trzęsienie z
1855
roku, kiedy to trzęsienia wystąpiły na uskoku geologicznym od północy po południe miasta. Było to najsilniejsze trzęsienie ziemi odnotowane w nowozelandzkiej historii[21] (8,2 stopnia w
skali Richtera
). Teren dotknięty trzęsieniem został gruntownie odbudowany i przeznaczony pod urządzenie centrum biznesowego miasta, gdzie obecnie znajdują się siedziby największych firm na świecie.
Obecnie poważne trzęsienia ziemi odnotowywane są sporadycznie. Ostatnie trzęsienie ziemi miało miejsce
30 grudnia
2004 (miało związek z
trzęsieniem ziemi i tsunami
, które kilka dni wcześniej nawiedziło wyspy na Oceanie Indyjskim). W usuwaniu skutków trzęsienia (niewielkie zniszczenia) uczestniczyło kilkanaście zastępów lokalnej straży pożarnej. Miasto przekazało pieniądze na renowację kilku budynków mieszkalnych położonych blisko
portu
, zniszczonych przez wstrząsy.
Klimat
Wellington leży na podobnej szerokości geograficznej na półkuli południowej, co
Rzym
i
Salt Lake City
na półkuli północnej[22]. Klimat w Wellington jest jednak łagodniejszy (chłodniejsze lata, cieplejsze zimy) ze względu na wpływ Oceanu Spokojnego. Klimat lokalny charakteryzuje się małymi amplitudami temperatur dziennych i rocznych oraz porywistymi wiatrami[22]. Częste wiatry wiejące ze południa na północ[23] spowodowały nadanie miastu przydomku "wietrznego Wellington" (ang. Windy Wellington). W latach
1938
i
1968
przez miasto przeszły dwa
cyklony
, podczas których prędkość wiatru sięgała 267 km/h[23].
Średnia temperatura dzienna w Wellington to ok. 12,8 °C[23]. W ciągu roku w Wellington jest 169 dni (ponad 2000 godzin) słonecznych[24]. Jest to wynik zbliżony do
Auckland
i
Christchurch
[23].
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rocznie |
---|
Najwyższa średnia
temperatura
w
°C
| 20,3 | 20,6 | 19 | 16,7 | 14,2 | 12 | 11,4 | 12 | 13,5 | 15 | 16,6 | 18,5 | 15,8 |
Najniższa średnia
temperatura
w
°C
| 13,4 | 13,6 | 12,6 | 10,9 | 8,8 | 6,9 | 6,3 | 6,5 | 7,7 | 9 | 10,3 | 12,2 | 9,9 |
Opady
w
mm
| 71 | 61 | 92 | 100 | 117 | 147 | 136 | 123 | 100 | 115 | 99 | 86 | 1249 |
Średnia ilość godzin
słonecznych
w ciągu dnia[22] | 7,9 | 7,3 | 6,2 | 5,2 | 4,1 | 3,3 | 3,8 | 4,4 | 5,2 | 6,2 | 7,0 | 7,3 | 5,66 (średnio) |
Władze lokalne
Wellington City Council
Rada Miasta Wellington (ang. Wellington City Council) składa się z burmistrza i czternastu radnych wybieranych w wyborach powszechnych[25]. Rada sprawuje władzę ustawodawczą, wprowadza w życie stosowne reformy i kreuje ogólną wizję miasta[25]. Samorząd wraz z burmistrzem wybierają naczelnego komisarza[25] (ang. Chief Executive Officer (CEO)), który odpowiedzialny jest za koordynację działań rady i kontrolę administracji. Komisarz ma prawa przyznane mu przez parlament (prawa nadawane są każdorazowo na początku kadencji komisarza) oraz nadane mu przez burmistrza Wellington. Odpowiedzialny jest on także za udzielanie rad
burmistrzowi
i Radzie w sprawach politycznych i gospodarczych oraz wprowadzanie w życie i kontrola uchwał Rady[25].
Burmistrz Wellington
Burmistrz
jest najwyższym organem ustawodawczym w mieście oraz jest przewodniczącym Wellington City Council.
Burmistrz Wellington
w rzeczywistości rozporządza jedynie tym miastem – inne metropolie w regionie
Wellington
, takie jak np.
Lower Hutt
,
Upper Hutt
i
Porirua
mają swoich własnych
burmistrzów
[26]. Od czasu unowocześnienia przepisów prawnych funkcję burmistrza sprawowały 34 osoby[26]. Obecnym burmistrzem jest
Kerry Prendergast
, druga kobieta na tym stanowisku w historii[26].
Demografia
Sytuację demograficzną z reguły oblicza się w sposób zbiorczy dla czterech miast : Wellington,
Lower Hutt
,
Upper Hutt
i
Porirua
. Według danych z roku 2008 wszystkie cztery miasta mają populację równą 385 600[27], zaś aglomeracja miasta Wellington skupia 99% tej ludności. Pozostałe tereny są to przeważnie obszary górzyste, położone poza obszarem zurbanizowanym, często przekształcone na farmy. Jako że statystyki dla miasta Wellington są trudno dostępne[27], przedstawione tutaj są dane dla wszystkich czterech miast z aglomeracji Wellington.
Obszar/wiek | Poniżej 20 | 20–39 | 40–59 | 60–79 | powyżej 80 |
---|
Wellington | 25% | 37% | 26% | 10% | 2% |
Lower Hutt
| 30% | 27% | 27% | 12% | 3% |
Upper Hutt
| 30% | 25% | 28% | 14% | 3% |
Porirua
| 34% | 27% | 26% | 10% | 1% |
Wszystkie cztery miasta | 28% | 32% | 27% | 11% | 2% |
Nowa Zelandia
| 29% | 27% | 27% | 14% | 3% |
Trzyprocentowy udział ludzi w wieku powyżej osiemdziesiątego roku życia jest spowodowany zaludnieniem wyspy
Kapiti
, która jest w 7% zamieszkana przez osoby w tym wieku. Struktura wiekowa dla aglomeracji Wellington najlepiej obrazuje strukturę wiekową w całym kraju.
Według statystyk z 2006 roku, aglomerację Wellington zamieszkuje 87 000 kobiet[28], co stanowi 48,4% populacji (dla porównania w całej Nowej Zelandii kobiety stanowią 48,8% ogółu[28])[28] i 92 500 mężczyzn[28].
Struktura etniczna
Od końca
XIX wieku
do końca
XX wieku
większość mieszkańców Wellington była pochodzenia
brytyjskiego
[29]. Dopiero w 2006 roku struktura etniczna osiągnęła miano zróżnicowanej. Zauważa się napływ rdzennych Maorysów do stolicy oraz mieszkańców wysp otaczających Nową Zelandię. Pod koniec XX wieku nastąpił duży napływ ludności pochodzenia azjatyckiego, przede wszystkim
Chińczyków
i
Hindusów
[29], ale także napływ imigrantów z
Korei Południowej
,
Kambodży
i
Wietnamu
. W połowie lat 90. do Wellington wyemigrowało kilkanaście tysięcy mieszkańców
Somalii
[29].
Pochodzenie | Wellington (w %) | Nowa Zelandia (w %) |
---|
europejskie
| 70,1 | 67,6 |
maoryskie
| 7,7 | 14,6 |
wyspy
Pacyfiku
| 5,2 | 6,9 |
azjatyckie
| 13,2 | 9,2 |
Bliski Wschód
,
latynoskie
,
afrykańskie
| 2,1 | 0,9 |
inne | 10,6 | 11,2 |
Struktura językowa
Większość mieszkańców deklaruje znajomość języka angielskiego w stopniu zaawansowanym[28]. Jedynie część obywateli (głównie pochodzenia
maoryskiego
) posługuje się językiem maoryskim[28]. Nieliczni mieszkańcy przybyli z otaczających Nową Zelandię wysp pacyficznych posługują się językami lokalnymi (wśród tych języków przoduje samoański[28]).
Struktura zarobków
Średnia zarobków mieszkańców Wellington jest najwyższa w Nowej Zelandii[30]. Miasto ma również największą w państwie liczbę ludzi o wyższym wykształceniu[31].
Obszar/wysokość zarobków (w $ rocznie)[32] | 100 001 lub więcej | 70 001–100 000 | 50 001–70 000 | 40 001–50 000 | 30 001–40 000 | 20 001–30 000 | 10 001–20 000 | 1–10 000 |
---|
Wellington (w %) | 4 | 5 | 7 | 8 | 14 | 17 | 22 | 23 |
Nowa Zelandia
| 3 | 4 | 6 | 7 | 13 | 18 | 25 | 24 |
Poziom bezrobocia wynosi w Wellington 7.1%, zaś w całej Nowej Zelandii 7,5%[32].
Religia
Wellington jest miastem, gdzie znajduje się wiele kościołów wszelakich wyznań: od
protestantyzmu
przez
baptyzm
po
buddyzm
i
hinduizm
. Z powodu mieszanki etnicznej ludności mieszkającej w stolicy
Nowej Zelandii
, jest to miejsce, gdzie spotyka się wiele wyznań. Według badań przeprowadzonych w
2007
roku wynika, że najpopularniejszą religią w Wellington jest chrześcijaństwo (z przewagą
anglikanizmu
, co wynika z faktu obecności w Wellington dużej liczby ludności pochodzenia
brytyjskiego
). Na drugim miejscu plasują się bezwyznaniowcy.
Statystyka grup religijnych:[33]Wyznanie | Wellington (w %) | Nowa Zelandia (w %) |
---|
Chrześcijaństwo
| 46 | 50,3 |
Bezwyznaniowcy | 37,3 | 32,2 |
Hinduizm
| 2,7 | 1,6 |
Buddyzm
| 2,2 | 1,3 |
Islam
| 1,2 | 0,9 |
Wyznania maoryskie | 0,5 | 1,6 |
Judaizm
| 0,4 | 0,2 |
Inne | 11,8 | 14,4 |
Architektura
The Colonial Cottage Museum
Budowle Wellington są mieszanką wielu stylów w architekturze z
XIX
i
XX
wieku, np. drewniane fundamenty (zastosowane np. w domu rodzinnym
Katherine Mansfield
), nurty stylu
Art Deco
(Wellington Free Ambulance) oraz elementy
postmodernizmu
w dzielnicy biznesowej (CBD). Najstarszy dom w Wellington to
The Colonial Cottage Museum
[34] (usytuowany na Nairn Street). Najwyższy budynek to Majestic Centre[35] (znajduje się na ulicy Willis Street), wznoszący się na wysokość 116 metrów. Drugi najwyższy budynek w mieście to, zbudowany w stylu
modernistycznym
, BNZ Tower[36]. Futuna Chapel został zbudowany jako pierwszy budynek w mieście łączący style architektoniczne różnych kultur świata i jest postrzegany jako jeden z najoryginalniejszych tworów naszego
Globu
.
The Bucket Fountain ("Fontanna Wiader")
Katedra św. Pawła
w Wellington jest przykładem
dziewiętnastowiecznej
neogotyckiej
budowli dostosowanej do warunków lokalnych, co widać przede wszystkim w wyborze ozdób i ornamentów. Podobnie neogotyckim kościołem jest Kościół św. Marii z Aniołami (ang. „St Mary of the Angels”).
Museum of Wellington City & Sea
(Muzeum Miasta Wellington i Morza) i
Wellington Harbour Board Wharf Office Building
(zarząd portu) są zbudowane w późnym stylu klasycystycznym.
St. James Theatre
(Teatr św. Jana),
Opera House
(największa
opera
w Wellington) i
Embassy Theatre
(
teatr
), zbudowane w stylu
klasycystycznym
, zostały odrestaurowane.
W pobliżu
Civic Square
, głównego placu Wellington, znajduje się
Wellington Town Hall
, hala koncertowa.
Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii
oraz budynek zwany w języku maoryskim Te Puni Kokili (oba usytuowane na głównej ulicy miasta – Lambton Quay) zdają się być unikalne, jeśli chodzi o estetykę i zastosowany styl architektoniczny. „Skrzydlata” część budynków parlamentu nowozelandzkiego została zbudowana w połowie
lat 60. XX wieku
i znana jest jako
The Beehive
. W pobliżu budynków Parlamentu znajduje się wydział prawa
Uniwersytetu Wiktorii
, który jest największym drewnianym budynkiem na
półkuli południowej
[37]. Duża ilość budynków innowacyjnych zredukowała liczbę obiektów historycznych do minimum.
Wiele budynków położonych w centrum metropolii ma fundamenty drewniane[38]. Odrestaurowany w
1996
roku
Parlament
Nowozelandzki[39] jest największym biurowym budynkiem zbudowanym z drewna na półkuli południowej.
Zabytki
-
Basin Reserve
[40].
- Grób nieznanego żołnierza (ang. Tomb of the Unknown Warrior)[41] – grób nieznanego nowozelandzkiego żołnierza poległego na froncie podczas II wojny światowej. Grób zaprojektował
Kingsley Baird
. Zbudowany jest z brązu i kamienia.
- National War Memorial[42] – budynek wspominający żołnierzy poległych w trakcie dwóch wojen światowych oraz w trakcie wojny w Wietnamie[42]. Budowla składa się z dwóch części: The War Memorial Carillon[42] (zbudowany w stylu
art déco
, ukończony w 1932 roku[42]) i Hall of Memories[42] (ukończony w 1964 roku).
- Grób i pomnik
Richarda Seddona
[43].
- Domy mieszkalne z XIX wieku, najczęściej przekształcone w muzea (np.
The Colonial Cottage Museum
).
Gospodarka
Historia
Gospodarka na dużą skalę zaczęła rozwijać się w drugiej połowie
XX wieku
, wraz z wycofaniem z użytku tramwajów[44]. Od końca lat 60. XX wieku
gospodarka
(dotąd dobrze wykształcona i niemal w pełni zależna od gospodarki brytyjskiej) zaczęła przynosić coraz mniejsze zyski i stawała się coraz mniej wydajna. Wygrana Partii Pracy w wyborach w
1984
r. spowodowała gwałtowne zahamowanie rozwijania się gospodarki[44]. Dopiero w drugiej poł. lat 80. XX wieku rząd
Nowej Zelandii
podjął próbę odbudowania gospodarki i przywrócenia hegemonii Wellington w Nowej Zelandii. Rząd zrestrukturyzował gospodarkę, zlikwidował cła między Nową Zelandią a Australią oraz pomiędzy wyspami. Wiele prywatnych firm w tym czasie przeniosło się do
Auckland
, gdyż nie mogli liczyć na pomoc ze strony rządu. Z tego powodu to Auckland jest obecnie faktyczną finansową i gospodarczą stolicą kraju[44].
Na początku
lat 90.
zlikwidowano cła importowe dotyczące samochodów, przez co firmy samochodowe w
Lower Hutt
i
Porirua
najpóźniej w poł. lat 90. zakończyły swoją działalność[44]. W
1993
r. rząd Nowej Zelandii zagwarantował niezatrudnionym mieszkańcom Wellington wysokie zasiłki, przez co odsetek bezrobotnych gwałtownie wzrósł – do kilkunastu procent w poł. lat 90.[44] Dopiero pod koniec lat 90. XX wieku gospodarka Wellington ustabilizowała się, wybudowano wiele nowych fabryk, w tym przedsiębiorstw
motoryzacyjnych
. Wraz z rozwijaniem się w Wellington przemysłu
filmowego
, wybudowaniem wielu innowacyjnych i funkcjonalnych budynków przemysłowych i biurowców, rozwojem biotechnologii, gospodarka Wellington pokonała kłopoty
lat 70.
i
80. XX wieku
i wkroczyła w
wiek XXI
z największą wydajnością od
1976
r.[44]
Wiek XXI
Współczesna gospodarka regionu Wellington jest oparta na sektorze usług. W 2006 r. administracja rządowa zatrudniała 24.950 pracowników na pełen etat[44], co stanowiło 12% wszystkich zdolnych do pracy ludzi w regionie (w
2001
roku liczba ta wynosiła 21.300).
Zapotrzebowanie na energię stolicy
Nowej Zelandii
stopniowo wzrasta, więc władze były zmuszone zastosować alternatywny dla
elektrowni cieplnych
sposób pozyskiwania energii. Jednym z rozwiązań są
elektrownie wiatrowe
, które zostały skupione w projekcie „West Wind” („zachodni wiatr”). Miasto ma 66 turbin wytwarzających energię – łącznie 140MW[45] (mega
watów
). Turbiny są ulokowane kilka kilometrów na zachód od centrum biznesowego miasta, na wzgórzu nazywanym Meridian's Quartz Hill.
W
2006
roku rząd ogłosił plan kolejnej restrukturyzacji gospodarki regionu Wellington, co ma prowadzić do ustanowienia jej najwydajniejszą w Nowej Zelandii. Według planów, gospodarka ma skupiać się wokół sektora
transportowego
[45].
Transport
Elektryczny pociąg na trasie Hutt Valley Line
Mapa linii kolejowych w Wellington
Miasto otaczają dwie drogi krajowe przeznaczone dla samochodów:
State Highway 1
na zachodzie i
State Highway 2
na wschodzie. Drogi te krzyżują się w węźle drogowym
Ngauranga Interchange
na północ od centrum miasta[46], gdzie State Highway 1 prowadzi w kierunku centrum miasta i dalej do lotniska[47]. Natężenie ruchu w Wellington jest mniejsze niż w kilku innych dużych miastach Nowej Zelandii (np. Auckland)[48]. Między Wellington i Wellington i półwyspem
Kapiti
State Highway 1 biegnie wzdłuż Centennial Highway, odcinek drogi słynący z dużej ilości wypadków, jakie na nim mają miejsce. Między Wellington i Wairarapa State Highway 2 prowadzi przez góry
Rimutaka
po bardzo wąskim, stromym odcinku drogi, również znanym z wypadków. W pobliżu Wellington biegną dwie
autostrady
:
Johnsonville-Porirua Motorway
i
Wellington Urban Motorway
, która łączy Porirua z Wellington (z wyjątkiem kilkukilometrowego odcinka, który jest drogą szybkiego ruchu, nie autostradą).
Transport autobusowy w Wellington jest obsługiwany przez kilkunastu operatorów, zaś cały system kontrolowany jest przez korporację Metlink Wellington[49]. Autobusy obsługują wszystkie dzielnice Wellington; wszystkie linie spotykają się na stacji kolejowej Wellington. Ponadto w mieście kursują trolejbusy (Wellington jest jedynym miastem w Nowej Zelandii z siecią trolejbusów).
Miasto położone jest na południowym krańcu linii kolejowej North Island Main Trunk Railway łączącej Wellington z
Auckland
i linii
Wairarapa Line
, łączącej Wellington z Wairarapa. Obie linie zbiegają się na Stacji Kolejowej Wellington położonej w północnej części centrum miasta. Ze Stacji odchodzą dwie dalekobieżne linie kolejowe:
Capital Connection
(łącząca Wellington z Palmerston North) i The Overlander (łącząca Wellington z Auckland).
Cztery podmiejskie kolejowe linie elektryczne rozchodzą się promieniście od Stacji Kolejowej Wellington (ang. Wellington Railway Station) w kierunku peryferii miasta:
- Johnsonville Line[50] – biegnie na północ do północnych przedmieści miasta, ma swój koniec w Johnsonville
- Paraparaumu Line[50] – biegnie wzdłuż North Island Main Trunk Railway w kierunku
Porirua
i kończy swój bieg w
Paraparaumu
na Półwyspie
Kapiti
- Melling Line[50] – kończy swój bieg w
Lower Hutt
- Hutt Valley Line[50] – biegnie wraz z linią Wairarapa Line, kończy swój bieg w
Upper Hutt
Wairarapa Connection (linia kolejowa użytkowana jedynie przez pociągi napędzane ropą naftową) łączy Wellington z Masterton. Droga prowadzi przez najdłuższy w Nowej Zelandii, 8,8-kilometrowy
Rimutaka Tunnel
[51].
Miasto jest końcowym przystankiem promu łączącego
Wyspę Południową
z
Północną
(promy kursują z
portu morskiego w Wellington
do miasta
Picton
). Linia jest obsługiwana przez dwie firmy: Interislander (państwowa) i Bluebridge (prywatna). Prywatne promy łączą Wellington z
Eastbourne
i Petone.
Port lotniczy Wellington
to główne lotnisko, położone 6 kilometrów na północny wschód od miasta. Lotnisko obsługuje loty krajowe oraz połączenia z
Australią
i wyspami pacyficznymi. Większość połączeń międzynarodowych (np. z miastami Europy) jest realizowana z lotniska w Auckland z powodu krótkiego (1936 metrów)
pasa startowego
[52].
Edukacja
W Wellington znajdują się dwa duże
uniwersytety
: Massey University i
Uniwersytet Wiktorii
, trzy instytuty[53] (w tym Instytut Technologii (ang. Wellington Institute of Technology), szkoły językowe uczące
języka angielskiego
młodzież z całego świata[53] oraz kilkanaście szkół średnich i kilkadziesiąt podstawowych.
Obszar/wykształcenie[54] | brak wykształcenia | wykształcenie podstawowe i średnie | wykształcenie wyższe |
---|
Wellington | 22% | 38% | 40% |
Nowa Zelandia
| 30% | 41% | 29% |
Uniwersytet Wiktorii
Jest to największy uniwersytet w Wellington, w języku maoryskim zwany Te Whare Wānanga o te Ūpoko o te Ika a Māui[55]. Uniwersytet powstał w
1897
r. na mocy zarządzenia parlamentu wydanego na cześć 60. rocznicy koronacji
Królowej Wiktorii
na tronie brytyjskim.
Uniwersytet
miał być następcą Uniwersytetu Nowej Zelandii (ang. University of New Zealand). Na uczelni studiuje 21889 studentów, w tym 2966 międzynarodowych. Zatrudnionych jest 1985 osób personelu. Uniwersytet słynie z wysokiego poziomu nauczania prawa i architektury (obok Uniwersytetu Auckland i Unitec New Zealand jest jedyną szkołą przeprowadzającą egzaminy z architektury). Według badań przeprowadzonych w
2003
roku przez rząd nowozelandzki szkoła plasuje się na trzecim miejscu pod względem jakości nauczania w Nowej Zelandii[56].
Uniwersytet Massey
Uniwersytet Massey (ang. Massey University) jest największą uczelnią w
Nowej Zelandii
pod względem liczby filii oraz pod względem edukowanych uczniów (40 000)[57]. Szkoła ma filie w
Palmerston North
,
Auckland
i Wellington. Jest jedynym uniwersytetem w Nowej Zelandii przeprowadzającym egzaminy z takich przedmiotów jak:
lotnictwo
,
mediacja
,
medycyna weterynaryjna
. Pierwszy nowozelandzki satelita zwany KiwiSAT został wybudowany przy wsparciu Uniwersytetu Massey[57].
Instytut Technologii
Instytut Technologii (ang. Wellington Institute of Technology) został wybudowany w roku
1904
, powstał w wyniku połączenia Central Institute of Technology i Hutt Valley Polytechnic. Edukuje średnio ok. 12 000
studentów
rocznie. Szkoła oferuje ponad 140 rodzajów kursów szkolących uczniów w takich specjalnościach jak: sztuki wizualne,
inżynierstwo
,
medycyna
,
ekonomia
. Budynek instytutu znajduje się w dzielnicy Petone. Szkoła ma filie w Wellington,
Auckland
i
Christchurch
.
Kultura i sztuka
Wellington Central Library
Wellington jest miastem uważanym za centrum kulturalne i rozrywkowe Nowej Zelandii. Jest centrum przemysłu filmowego (dzielnica Miramar), siedzibą wielu muzeów, teatrów i kin. Ponadto ma sieć restauracji, kafejek i barów. W Wellington jest więcej barów i kafejek per capita niż w Nowym Jorku[58]. Miasto stanowi korzenie dla wielu znanych na całym świecie grup muzycznych. Wellington jest miejscem organizacji wielu
festiwalów
i świąt – zarówno ogólnokrajowych jak i międzynarodowych.
Film
Wellington jest centrum krajowego przemysłu filmowego. Za sprawą takich twórców jak
Peter Jackson
(sławny dzięki trylogii pt. "
Władca Pierścieni
") i Richard Taylor stolica
Nowej Zelandii
stała się jednym z największych ośrodków filmowych na świecie (a konkretnie jej przedmieścia zwane Miramar, gdzie znajdują się wytwórnie filmowe). Poza wymienionymi, znani reżyserzy produkujący w Wellington to:
Jane Campion
, Vincent Ward, Robert Sarkies, Taika Waititi, Costa Botes, Jennifer Bush-Daumec[59].
Święta kulturowe, festiwale
Miasto jest organizatorem wielu imprez kulturowych. Wellington gości m.in. New Zealand International Arts Festival (Nowozelandzki Międzynarodowy festiwal Sztuki), International Jazz Festival (Międzynarodowy Festiwal Muzyki
Jazzowej
), New Zealand International Comedy Festival (Nowozelandzki Festiwal Filmów
Komediowych
), The Wellington Folk Festival (Festiwal Muzyki
Folk
).
Zespoły muzyczne
Z Wellington pochodzą takie zespoły muzyczne jak:
Ponadto powstają miejskie projekty przy współpracy Nowozelandzkiej Szkoły Muzycznej i
Uniwersytetu Wiktorii
. Nowozelandzka Orkiestra Symfoniczna mająca swoją siedzibę w Wellington koncertuje na całym świecie, często w towarzystwie Królewskiej Sekcji Baletowej[69], która tworzy swoje indywidualne projekty sceniczne i prezentuje je na obszarze zarówno
Nowej Zelandii
, jak i całego świata.
Sztuka, instytucje kulturalne
W Wellington znajduje się siedziba Nowozelandzkiej Orkiestry Symfonicznej,
Galeria Sztuki (City Gallery)
[70], Nowozelandzka Sekcja Baletowa,
St. James Theatre
. W Wellington działa stowarzyszenie zrzeszające pisarzy tzw. "nowej generacji", którego założycielem i przewodniczącym jest poeta Bill Manhire. Grupa rozpoczęła projekt "Kreatywne pisanie" na terenie
Nowej Zelandii
.
W latach
1936
-
1992
w Wellington znajdowała się
Galeria Narodowa Nowej Zelandii
. W
1992
roku przekształcono ją na
Muzeum Narodowe Nowej Zelandii Te Papa Tongarewa
.
Muzeum Narodowe Nowej Zelandii Te Papa Tongarewa
W Wellington znajdują się takie instytucje kulturalne jak:
Media
W mieście siedziby ma kilkanaście redakcji
gazet
, kilka stacji
radiowych
(w tym stacja obsługiwana przez
Uniwersytet Wiktorii
– Active 89FM[73]), kilka dużych stacji telewizyjnych (m.in. Triangle Television[74], Prime TV[75], TV3 i TV4 (siedziba w dzielnicy Te Aro[76]), nadająca w języku maoryskim[77] Te Upoko O Te Ika, mająca siedzibę na wyspie Kapiti Mvv tv[78]. Wśród gazet wydawanych w Wellington znajdują się:
- Aardvark Daily – najstarsza nowozelandzka gazeta internetowa, powstała w 1994 roku[79]
- The Deer Farmer – biznesowa gazeta opisująca również zagadnienia związane z rolnictwem[80]
- The Dominion Post – informacyjna gazeta, w której codziennie zamieszczane są bieżące informacje. Firma będąca właścicielem gazety jest notowana na nowozelandzkiej giełdzie[81]
- New Zealander[81]
- The Newsroom – gazeta publikująca artykuły z zakresu historii. W gazecie zamieszczane są również informacje bieżące. Gazeta nierzadko opisuje tematy związane z
Maorysami
i
językiem maoryskim
[82]
- Nursing Review – gazeta stworzona z myślą o pielęgniarkach związana z medycyną. Powstała w 1999 roku[83]
- The Opinion – gazeta codzienna obsługująca sklep internetowy[84]
Sport i rekreacja
Najczęściej i najchętniej praktykowane
sporty
w Wellington to m.in.
kręgle
[85] (Wellington Bowling Club zrzeszający zawodników z całej
Nowej Zelandii
),
krykiet
(popularyzowany przez zespół
Wellington Firebirds
)[86] (Wellington Cricket Club zrzeszający nieprofesjonalnych zawodników-amatorów z
regionu Wellington
,
piłka nożna
[87],
golf
[88] (organizacja Golf Society),
skoki na trampolinie
[89],
szermierka
[90] (klub zrzeszający nastolatków),
squash
[91],
netball
[92] i narodowy sport
nowozelandczyków
,
rugby
.
Firmy sportowe funkcjonujące w Wellington to m.in. Rebel Sport, Sport & Exercise Science New Zealand, Sport & Workfit Physio, Sport & Recreation NZ, SFRITO Sport Fitness & Recreation Industry Training Organisation. W mieście znajdują się takie obiekty jak :
Basin Reserve
(narodowy stadion do gry w
krykieta
, mający status zabytku),
Westpac Stadium
(stadion zespołu
Wellington Phoenix
),
TSB Bank Arena
(kryta hala sportowa, w której odbywają się przede wszystkim rozgrywki
koszykarskie
) i Wellington Stadium (stadion do gry w piłkę nożną używany przede wszystkim w celu organizacji imprez kulturowych; na stadionie tym grali tacy artyści jak:
Robbie Williams
,
David Bowie
,
Elton John
,
Neil Diamond
,
The Police
i
The Rolling Stones
.
Z powodu dość łagodnego
klimatu
, tj. temperatury w lecie ok. 20 °C oraz w zimie powyżej zera, sezon piłkarski trwa niemal cały rok, zaś mecze międzynarodowe w wielu dyscyplinach (rugby, krykiet) są odbywane cały rok, również w okresie zimy (od czerwca do sierpnia), gdyż warunki atmosferyczne nie są dokuczliwe. Z tego powodu Wellington jest dogodnym miejscem do organizowania rozgrywek sportowych w każdej porze roku.
Miasto oferuje mieszkańcom rozbudowaną sieć dróg rowerowych (w mieście działają kluby dla miłośników tego sportu, np. Kapiti Cycling Club i Cycle Aware Wellington[93]), pływalni (pięć zadaszonych i dwie odkryte[94]) i siłowni (jak np. Bodyworks Fitness Centre)[95]. Wszystkie hale sportowe (oprócz TSB Bank Arena wykorzystywanej do organizacji profesjonalnych rozgrywek sportowych) są otwarte dla amatorów lekkoatletyki, koszykówki i piłki nożnej.
Kluby sportowe
W Wellington znajdują się siedziby takich klubów sportowych jak:
Rozgrywki sportowe
Rozgrywki sportowe rozgrywane w Wellington:
- Wellington Sevens[103] – doroczny turniej
rugby 7
– jednej z dwóch odmian
rugby
(rozgrywany na
Westpac Stadium
);
- World Mountain Running Championships 2005[104] – mistrzostwa świata w bieganiu po górach w 2005 r.;
- Wellington 500[105] – uliczny wyścig samochodowy rozgrywany w latach
1985
-
1996
(trwają próby przywrócenia wyścigu);
- Wellington Lacrosse Open[106] – krajowy, doroczny turniej
Lacrosse
zainaugurowany w 2008 r.
- Wellington Cup[107] doroczny turniej konny
koni pełnej krwi angielskiej
rozgrywany od 1874 na torze w Trentham;
- Capital Bowl[108] – wielki finał dorocznych rozgrywek narodowej ligi
futbolu amerykańskiego
.
Miasta partnerskie
Miasto utrzymuje relacje partnerskie w ramach tzw.
Miasta Partnerskiego
(
ang
. Sister City[109]) z kilkoma miastami na świecie. Współpraca obejmuje działalność w takich dziedzinach, jak: ekonomia, komunikacja, sztuka, edukacja i sport. Miasto pozostaje w ścisłych kontaktach zwłaszcza z miastami chińskimi, co jest ewenementem na scenie międzynarodowej. Głównym przedmiotem współpracy jest wspólne przeciwdziałanie
trzęsieniom ziemi
, powszechnym w obu krajach. Ponadto Wellington utrzymuje stosunki z
Tajwanem
, co kilkakrotnie było przyczyną nieporozumień między
Nową Zelandią
a
Chinami
[110].
Miasta zaprzyjaźnione
Wellington traktuje miasto Sydney jako Miasto Zaprzyjaźnione (
ang
. Friendly City), co jest według władz stolicy Nowej Zelandii partnerstwem mniej formalnym niż partnerstwo na zasadzie Miasta Partnerskiego. Współpraca z Sydney skoncentrowana jest na handlu i biznesie[113].
Osoby związane z Wellington
Osoby urodzone lub mieszkające w Wellington, mające swoje biogramy w Wikipedii:
-
Ivan Bootham
[116] –
pisarz
,
poeta
,
kompozytor
;
-
Jane Campion
[117] – reżyser, zdobywczyni
Oscara
;
-
Jemaine Clement
[118] – muzyk, członek zespołu
Flight of the Conchords
;
-
Robin Cooke, Baron Cooke of Thorndon
[119] – sędzia, członek
brytyjskiej
Izby Lordów
;
-
Russell Coutts
[120] – żeglarz, mistrz olimpijski w klasie
Finn
z
igrzysk w Los Angeles w 1984
;
-
Russell Crowe
[121] – aktor, zdobywca Oscara;
-
Lauris Edmond
[122] – poeta;
-
Kingsley Baird
[123] – projektant, architekt
-
Brooke Fraser
[124] – piosenkarka;
-
Patricia Grace
[125] –
maoryska
pisarka;
-
Peter Jackson
[126] –
reżyser
, zdobywca
Oscara
;
-
Lloyd Jones
[127] – pisarz;
-
Raybon Kan
[128] – komik;
-
Elizabeth Knox
[129] – pisarka;
-
Ben Lummis
[130] – muzyk, wokalista;
-
Alan G. MacDiarmid
[131] – naukowiec, zdobywca
Nagrody Nobla
z dziedziny
chemii
w 2000 r.
-
Katherine Mansfield
[132] – pisarka;
-
Jack Marshall
[133] – były
premier Nowej Zelandii
;
-
Bret McKenzie
[118] – muzyk;
-
Sam Morgan
[134] – biznesman;
-
Anna Paquin
[135] – aktorka, zdobywczyni Oscara;
-
William Hayward Pickering
[136] – inżynier, pracownik
NASA
;
-
Antonia Prebble
[137] – aktorka;
-
John Psathas
[138] – kompozytor;
-
Christopher Pugsley
[139] – oficer armii nowozelandzkiej, historyk;
-
Wynton Rufer
[140] –
piłkarz
, obecnie trener piłkarski;
-
Tom Scott
– autor
kreskówek
, rysownik, komentator polityczny;
-
Richard Taylor
[141] – pięciokrotny zdobywca Oscara;
-
Jon Toogood
[142] – wokalista, gitarzysta;
-
Tana Umaga
[143] – zawodnik grający w
rugby union
;
-
Karl Urban
[144] – aktor;
-
Rosita Vai
[145] – piosenkarka;
-
Fran Walsh
[146] –
scenarzystka
, zdobywca Oscara
-
Kazimierz Antoni Wodzicki
- polski zoolog, ornitolog
Panorama
Panorama Wellington, widok z dachu Uniwersytetu Wiktorii
Port morski Wellington nocą
Przypisy
- ↑ Wellington City Council:
About Wellington – Facts & Figures
(
ang.
). [dostęp 2008-12-09].
- ↑ Statistics New Zealand:
Subnational Population Estimates: At 30 June 2008
(
ang.
). 23 October 2008. [dostęp 2008-12-09].
- ↑ Wellington City Council:
Wellington City Council Annual Plan 2007-2008
(
ang.
). [dostęp 2008-12-09].
- ↑ 4,0 4,1 Te Ara Encyclopedia of New Zealand:
Te Āti Awa ki Te Whanganui-a-Tara
(
maor.
). [dostęp 2008-12-09]., źródło zasad ortograficznych:
Māori Language Commission
(
ang.
).
- ↑
Poneke
(
ang.
). [dostęp 2008-12-09].
- ↑
Daily Greencine
(
ang.
). 2003-12-01. [dostęp 2008-12-09].
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Wellington City Council:
Historia Wellington
(
ang.
). 2003-12-01. [dostęp 2008-12-09].
- ↑ 8,0 8,1 Philip Temple: Wellington Yesterday. 2006.
- ↑
Te Papa Tongarewa – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 6 stycznia 2009].
- ↑ New Zealand Symphony Orchestra:
New Zealand Symphony Orchestra – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 6 stycznia 2009].
- ↑
Royal New Zealand Ballet
(
ang.
). [dostęp 6 stycznia 2009].
- ↑ Museum of Wellington City & Sea:
Museum of Wellington City & Sea – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 6 stycznia 2009].
- ↑ Mercer:
Badanie przeprowadzone przez Mercer
. [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Supreme Court of New Zealand:
Supreme Court of New Zealand – strona oficjalna
. [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 15,0 15,1 Lawrence Jones:
Wellington Coat of Arms
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 16,8 asiarooms.com:
Geografia Wellington
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ 17,0 17,1 17,2 e-architect:
CBD in Wellington
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑
http://www.gw.govt.nz/section71.cfm Greater Wellington – Earthquakes
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 19,0 19,1
Trzęsienia ziemi w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Trzęsienie ziemi z 1848 r. – encyklopedia nowozelandzka Te Ara
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Trzęsienie ziemi z 1855 r. – encyklopedia nowozelandzka Te Ara
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 22,0 22,1 22,2
Wellington – klimat
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3
Klimat w Wellington – encyklopedia nowozelandzka Te Ara
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
http://www.niwascience.co.nz/edu/resources/climate/sunshine/
(en)
- ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Wellington City Council:
Informacje o Samorządzie Miasta Wellington
(
ang.
). [dostęp 11 grudnia 2008].
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Wellington City Council:
Informacje o Burmistrzach Wellington
(
ang.
). [dostęp 11 grudnia 2008].
- ↑ 27,0 27,1
Generalne wiadomości na temat Wellington – stan na czerwiec 2008
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 28,5 28,6 Wellington City Council:
Struktura demograficzna dla miasta Wellington
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ 29,0 29,1 29,2
Struktura etniczna dla miasta Wellington – encyklopedia Te Ara
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Życie w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Fakty z Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 32,0 32,1
Wellington Region Community Profile
(
ang.
). [dostęp 4 stycznia 2009].
- ↑
Census Summaries – 2006 – Age, Gender, Ethnicity & Religion, Oficjalna strona Wellington
(
ang.
). [dostęp 25.01.2009].
- ↑
Colonial Cottage
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Rejestr drapaczy chmur w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Emporis – najwyższe budynki w Wellington – BNZ Tower
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Budynki historyczne w Wellington – największy drewniany budynek na półkuli południowej
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Błąd w składni szablonu {{
Cytuj stronę
}}. Brak podanego adresu cytowanej strony (parametr url=|).
- ↑
Rejestr miejsc historycznych – parlament nowozelandzki
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Basin Reserve
(
ang.
). [dostęp 4 grudnia 2009].
- ↑
Tomb of the Unknown Warrior
(
ang.
). [dostęp 4 grudnia 2009].
- ↑ 42,0 42,1 42,2 42,3 42,4 Błąd w składni szablonu {{
Cytuj stronę
}}. Brak podanego adresu cytowanej strony (parametr url=|).
- ↑
The Seddon Memorial
(
ang.
). [dostęp 4 grudnia 2009].
- ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 44,6
Gospodarka w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 45,0 45,1
http://tvnz.co.nz/view/page/411415/642358 Projekt West Wind
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Ngauranga Interchange
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑ Nationmaster Encyclopedia:
Nationmaster Encyclopedia – State Highway 1
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑ [www.wellington.govt.nz/services/urban/codeofpractice/pdfs/appendixd.pdf Natężenie ruchu w Wellington] (
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑
Metlink
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3
TranzMetro – linie kolejowe, opis
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑ Nationmaster Encyclopedia:
Rimutaka Tunnel – nationamaster encyclopedia
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑
Długość pasa startowego lotniska w Wellington
(
ang.
). [dostęp 7 stycznia 2009].
- ↑ 53,0 53,1 Education Wellington:
Informacje o instytutach, szkołach itp. w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Wykształćenie mieszkańców Wellington i Nowej Zelandii
(
ang.
). [dostęp 4 stycznia 2009].
- ↑ Uniwersytet Wiktorii:
Nazwa Uniwersytetu Wiktorii w języku maoryskim
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
PBRF
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 57,0 57,1
Profil Uniwersytetu Massey
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑
Living and working in Wellington
.
- ↑
Bushcraft
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ The Warratahs:
The Warratahs
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ The Phoenix Foundation:
The Phoenix Foundation
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Shihad:
Shihad
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Fly My Pretties:
Fly My Pretties
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Fat Freddy's Drop:
Fat Freddy's Drop
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ The Black Seeds:
The Black Seeds
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Fur Patrol:
Fur Patrol
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Flight Of The Conchords:
Flight Of The Conchords
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Connan and the Mockasins:
Connan and the Mockasins
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑
Royal NZ Ballet
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑
Informacje o Galerii
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Museums Trust:
Colonial Cottage
(
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑ Wellington Museums Trust: [www.newzealand.com/travel/sights-activities/scenic-highlights/history-culture/scenic-highlight-details.cfm/.../63686.html Największy drewniany budynek na półkuli południowej] (
ang.
). [dostęp 3 stycznia 2009].
- ↑
Stacje Radiowe w Wellington
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Triangle Television:
Triangle Television
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Prime TV:
Prime TV
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ finda.co.nz:
TV3 i TV4
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ finda.co.nz:
Te Upoko O Te Ika
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ finda.co.nz:
Mvv tv
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Aardvark Daily:
Aardvark Daily
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ The Deer Farmer:
The Deer Farmer
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ 81,0 81,1 The Dominion Post:
The Dominion Post
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ The Newsroom:
The Newsroom
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Nursing Review:
Nursing Review
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ The Opinion:
The Opinion
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Bowls
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Cricket
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Football
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Golf
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Trampolining
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Fencing
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Wellington Federation of Sports Clubs:
Squash
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].
- ↑ Netball Wellington Centre Homepage:
Netball Wellington Centre
(
ang.
). [dostęp 8 stycznia 2009].
- ↑ Greater Wellington Regional Council:
Cycling clubs and groups
(
ang.
). [dostęp 8 stycznia 2009].
- ↑
Swimming pools
(
ang.
). [dostęp 8 stycznia 2009].
- ↑ Bodyworks Fitness Centre Homepage:
Bodyworks Fitness Centre
(
ang.
). [dostęp 8 stycznia 2009].
- ↑
Hurricanes – The official website
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Vodafone Wellington Lions – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington Phoenix – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Team Wellington – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Central Pulse – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ 101,0 101,1
Wellington Cricket – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington Saints – Homepage
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington Sevens – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
World Mountain Running Championships 2005 – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington 500 – en wiki
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington Lacrosse Open
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Wellington Cup
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Capital Bowl – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ w
krajach anglosaskich
odpowiednikiem Miasta Partnerskiego jest Miasto Siostrzane
- ↑ 110,0 110,1 110,2 110,3 Wellington City Council:
Partnership Cities
(
ang.
). [dostęp 10 stycznia 2009].
- ↑ 111,0 111,1 Wellington City Council:
Historical Sister Cities
(
ang.
). [dostęp 10 stycznia 2009].
- ↑ 112,0 112,1 112,2 Wellington City Council:
Sister Cities – Overview
(
ang.
). [dostęp 10 stycznia 2009].
- ↑ Wellington City Council:
Friendly City
(
ang.
). [dostęp 10 stycznia 2009].
- ↑ Sydney jest uznawane przez Wellington jako miasto zaprzyjaźnione, nie partnerskie, pomimo tego, że władze Sydney oficjalnie twierdzą, że stanowi miasto partnerskie dla Wellington. Sytuacja jest niejasna, jednak obecnie zazwyczaj rozróżnia się pojęcie "miasto partnerskie" od "miasto zaprzyjaźnione" i właśnie Sydney na arenie międzynarodowej uważane jest za miasto zaprzyjaźnione w stosunku do Wellington
- ↑ Wg władz miasta Sydney współpraca między miastami rozpoczęła się w 1982 r.: City of Sydney:
Sister City Relationships
(
ang.
). [dostęp 10 stycznia 2009].
- ↑ Yahoo:
Ivan Bootham
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Nationmaster Encyclopedia:
Jane Campion
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ 118,0 118,1 Flight of the Conchords:
Flight of the Conchords – home page
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Nationmaster Encyclopedia:
Robin Cooke
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Russell Coutts:
Russell Coutts home page
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ westlord.com:
Russell Crowe
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Book Council:
Lauris Edmond
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Kingsley Baird:
Kingsley Baird – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Brooke Fraser:
Brooke Fraser – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ NZ Book Council:
Patricia Grace
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ npr.com:
Peter Jackson
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Book Council:
Lloyd Jones
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Raybon Kan:
Raybon Kan – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Elizabeth Knox:
Elizabeth Knox – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ music.net:
Strona artysty na muzic.net.nz
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Alan G. MacDiarmid:
Alan G. MacDiarmid – autobiografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Petri Liukkonen:
Katherine Mansfield – biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Wapedia:
Jack Marshall – Wapedia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Nationmaster Encyclopedia:
Sam Morgan – Nationmaster Encyclopedia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Anna Paquin
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ California Institute of Technology:
William Hayward Pickering – biogram
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ imdb.com:
Dorobek filmowy i biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ John Psathas:
John Psathas – strona oficjalna
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Book Council:
Biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Tje Ultimate New Zealand Soccer Website:
Wynton Rufer – biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ imdb.com:
Richard Taylor
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ nzmusic.com:
Jon Toogood – nzmusic.com
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ Biography Base:
Tana Umaga – biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑
Strona oficjalna – biografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ NZ Girl:
Rosita Vai
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
- ↑ imdb.com:
Fran Walsh – biografia, filmografia
(
ang.
). [dostęp 5 stycznia 2009].
Bibliografia
- Bogusław Nowak, Bogusław Matuszkiewicz: Nowa Zelandia daleka i bliska: przewodnik turystyczny. Słupsk: Kolumb, 2001, seria: Niezwykłe Podróże Zwykłych Ludzi. .
-
"Tam gdzie kończy się Świat – Nowa Zelandia" – podstawowe informacje o Nowej Zelandii
. [dostęp 2008-12-14].
- William Livingston: Australia, New Zealand and the Pacific Islands Since the First World War. Univ of Texas Pr, 1979. .
- Gordon McLauchlan: Bateman New Zealand Encyclopedia: Millennium Edition. David Bateman Ltd, 1988. .
- Keith Jackson: Historical Dictionary of New Zealand. Scarecrow Press, 1996, s. 336. .
- Tom McKnight: Oceania: The Geography of Australia, New Zealand, and the Pacific Islands. Prentice Hall, 1995, s. 229. .