Zakopane
Panorama miasta Panorama Zakopanego z Giewontu
Herb Herb Zakopanego
Dewiza : brak
Województwo	małopolskie
Powiat	tatrzański
Gmina • rodzaj	Zakopane miejska
Prawa miejskie	1933
Burmistrz	Janusz Majcher
Powierzchnia	84,26[1] km²
Wysokość	od 750 do 2301 m n.p.m.
Ludność (31 grudnia 2009) •  liczba •  gęstość	26 737[1] 319 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 18
Kod pocztowy	34-500 do 34-504
Tablice rejestracyjne	KTT
Położenie na mapie Polski Zakopane
49°18'N 19°57'E / 49.3, 19.95 Na mapach: 49°18'N 19°57'E / 49.3, 19.95
TERC ( TERYT )	2121617011
Miasta partnerskie	Poprad Saint-Dié-des-Vosges Siegen Sopot Stryj Vysoke Tatry Bariloche Bavel
Urząd miejski ul. Kościuszki 13 34-500 Zakopane
Strona internetowa miasta

Zakopane – miasto i gmina w województwie małopolskim , siedziba powiatu tatrzańskiego . W latach 1977 – 1994 miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego .

Według danych z 31 grudnia 2009 r.^[2] miasto miało 26 737 mieszkańców i jest drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala .

Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki ). Liczbę turystów odwiedzających całe Tatry ocenia się na około 2-3 mln rocznie.

Historia

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 roku, który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 roku (znanym tylko z odpisów – nie zachował się oryginał). W 1676 roku wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem ). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 roku Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji ). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński . W roku 1876 Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską . W 1886 r. zostało uznane za uzdrowisko. W 1889 roku Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski – "mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. W 1933 roku Zakopane uzyskało prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Zakopane stało się ważnym punktem przerzutowym na Węgry. W podziemiach hotelu "Palace" mieścił się areszt Gestapo

Na początku marca 1940 w wilii "Tadeusz" przy drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo , na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami.

Geografia

Położenie

Miasto położone jest u stóp Tatr , w Rowie Podtatrzańskim ( Kotlina Zakopiańska ), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka (dopływ Białego Dunajca ). Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m. ). Pomijając tereny TPN , miasto leży na wysokości 750-1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki , a na południu nad miastem góruje Giewont .

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2005^[3] Zakopane ma obszar 84,35 km², w tym:

• użytki rolne: 31%
• użytki leśne: 57%

Miasto stanowi 17,89% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[4]:

Według danych z roku 2005^[5] średni dochód na mieszkańca wynosił 2202,90 zł.

Klimat

Kultura i sztuka

Dom w stylu zakopiańskim przy ulicy Kościeliskiej

Zakopane na przedwojennej mapie WIG

Neoromański kościół parafialny pw. Świętej Rodziny na Krupówkach

Krupówki

Zimowa panorama miasta z Gubałówki

Wielka Krokiew , Zakopane

Znaczenie dla kultury polskiej

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: H. Sienkiewicz , W. Orkan , St. Witkiewicz , S. Żeromski , Kazimierz Przerwa-Tetmajer , Jan Kasprowicz , Mieczysław Karłowicz , Karol Szymanowski , Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie , którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński , ks. Józef Stolarczyk , Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego . Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski . Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem . Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska , Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solski i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny .

Z działalnością Związku Przyjaciół Zakopanego związana jest także budowa pomnika Tytusa Chałubińskiego i powstanie pierwszych stowarzyszeń sportowych. Do najsławniejszych zabytków zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok zabytkowego Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku ; zabytkowa góralska zabudowa drewniana; budowle w stylu zakopiańskim; wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne).

Muzea i galerie sztuki

• Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego
• Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba
• Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego
• Muzeum Kornela Makuszyńskiego
• Muzeum Jana Kasprowicza
• Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma"
• Galeria Władysława Hasiora
• Miejska Galeria Sztuki
• Muzeum Męczeństwa

Turystyka i sport

Zakopane wielokrotnie organizowało ważne imprezy sportowe. Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich . W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym : w latach 1929 , 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 roku. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo ), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme ) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 (przegrana z Falun ). Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 roku Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn ).

Liczne sanatoria i domy wypoczynkowe oraz duża baza noclegowa, czynią z Zakopanego miejscowość atrakcyjną dla turystów. Główną atrakcją turystyczną są Tatry . Inne to:

• kolejka linowo-terenowa na Gubałówkę
• kolejka linowa na Kasprowy Wierch
• kolej linowo-krzesełkowa na Butorowy Wierch
• skocznia narciarska Wielka Krokiew
• Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza
• liczne festiwale i imprezy folklorystyczne (Jesień Tatrzańska i Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich )

Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki – 10 parafii rzymskokatolickich (zobacz: dekanat Zakopane ). Najbardziej znane kościoły i kaplice dekanatu to:
  • Kościół Najświętszej Rodziny
  • Stary Kościółek Matki Bożej Częstochowskiej
  • Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej
  • Kościół Świętego Krzyża w Zakopanem
  • Kościół Św. Antoniego z Padwy w Zakopanem
  • Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie
  • Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jaszczurówce
  • Kaplica Matki Boskiej Jaworzyńskiej Królowej Tatr na Wiktorówkach
  • Kaplica Matki Boskiej Nieustającej Pomocy na Gubałówce
• Kościoły protestanckie
  • Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór
  • Kościół Zielonoświątkowy – zbór
• Buddyzm
  • Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
• Inne
  • Świadkowie Jehowy – 2 zbory z Salą Królestwa

Komunikacja

• Zakopane (stacja kolejowa)

Komunikację autobusową zapewnia PKS i przewoźnicy prywatni zarówno w ramach regularnych, całorocznych linii jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych. Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi w głównej mierze zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników. Po mieście kursują linie komunikacji miejskiej obsługiwane przez PKS i przewoźników prywatnych tzw. busy które mają główny punkt pod barem Fis po przeciwnej stronie skrzyżowania przy dworcach kolejowym i autobusowym PKS, dworcu PKS (głównie od strony wejścia) oraz przy Alejach 3 Maja (dawnych Alejach 1 Maja). Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego, oraz obiektów turystycznych (np. wyciągów i tras narciarskich) – m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej , Kościeliskiej , Małej Łąki , Strążyskiej , Białego , do Kuźnic – dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, tras narciarskich pod Nosalem , Jaszczurówki , Toporowej Cyrhli , Brzezin , Zazadniej , Wierchporońca , na Głodówkę , do granicy na Łysej Polanie , Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka ), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch, do Kościeliska i Witowa). Opłaty wynoszą od dwóch do sześciu – ośmiu złotych od osoby zależnie od trasy. Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, jest możliwość zabrania bagażu (plecaka), a zimą nart, większość jest wyposażona w środki łączności. Jeden z mikrobusów dostosowany jest do transportu osób niepełnosprawnych.

Miasta partnerskie

• Poprad (od 25 czerwca 1993 )
• Saint-Dié-des-Vosges (od 14 lipca 1990 )
• Siegen (od 21 kwietnia 1989 )
• Sopot (od 20 marca 1993 )
• Vysoke Tatry (od 5 września 2003 )
• Stryj (od 6 czerwca 2004 )
• Bariloche
• Bavel

Sąsiednie gminy

Bukowina Tatrzańska , Kościelisko , Poronin . Gmina sąsiaduje ze Słowacją .

Zobacz też

• Puchar Świata w skokach narciarskich w Zakopanem
• Spotkania z Filmem Górskim w Zakopanem
• Dom Turysty im. Mariusza Zaruskiego w Zakopanem
• Klub Wysokogórski Zakopane
• Synagoga w Zakopanem
• Cmentarz żydowski w Zakopanem
• RTON Gubałówka
• Gmina Tatrzańska
• Funt zakopiański

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Biura Promocji Zakopanego
• Oficjalna strona Zakopanego
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi