Wielkie Księstwo Poznańskie
Wielkie Księstwo PoznańskieWielkie Księstwo Poznańskie
1815
-
1848
(dawniej Wielkie Xięstwo Poznańskie,
niem.
Grossherzogtum Posen,
fr.
Grand Duché de Posnanie) – autonomiczne księstwo wchodzące w skład
Prus
(pozostające poza
Związkiem Niemieckim
) powstałe na mocy
kongresu wiedeńskiego
, mające w zamierzeniu mocarstw zaspokoić narodowe dążenia wielkopolskich Polaków w związku z odłączeniem decyzją kongresu terytorium Wielkopolski od reszty terytorium
Księstwa Warszawskiego
, które otrzymało status
Królestwa Polskiego
, państwa konstytucyjnego, związanego jedynie unią personalną z
Imperium Rosyjskim
. Po
powstaniu listopadowym
w
Królestwie Polskim
, popartym przez Poznaniaków, autonomia Księstwa została ograniczona w
1831
, a po powstaniach wielkopolskich z
1846
i
1848
całkowicie zniesiona. Administracja pruska zmieniła nazwę na Prowincja Poznańska (Provinz Posen), ale w użyciu społecznym nadal pozostawała nazwa Wielkie Księstwo Poznańskie (choć polskie elity polityczne również używały nowej nazwy), nazwa ta pozostała w pełnej tytulaturze królów Prus, a następnie cesarzy niemieckich aż do abdykacji
Wilhelma II
. Terytorium i ludnośćObszar wielkiego księstwa obejmował zachodnią część podzielonego między Prusy i Rosję
Księstwa Warszawskiego
(z części wschodniej utworzono
Królestwo Polskie
), czyli
Wielkopolskę
bez jej wschodniej części oraz
Kujawy
. Obszar księstwa obejmował 28 951 km², siedzibą władz został
Poznań
. Wielkie Księstwo Poznańskie zamieszkiwało w
1815
około 779 tys. osób, a pierwszy urzędowy spis ludności w Księstwie z
1816
wykazał zwiększenie populacji do 820.176 osób, głównie
Polaków
, a także
Niemców
i
Żydów
. Podział administracyjny w latach 1819-1918Utworzona w
1815
roku prowincja odziedziczyła podział na powiaty dokonany w
1796
roku w
Prusach Południowych
i zachowany z niewielkimi zmianami w czasach
Księstwa Warszawskiego
. Po kilku zmianach w latach
1815
-
1819
powstał trwały podział na rejencje i powiaty, który utrzymał się do reformy z
1887
, kiedy zwiększono liczbę powiatów z 26 do 42. Podział z
1887
r. przetrwał do roku
1918
. (W tym czasie nazwy powiatów pisano wielką literą.) -
rejencja poznańska
,
Poznań
- w
1819
roku 17 powiatów, od
1887
roku 28 powiatów, w tym 1 miejski
-
Powiat babimojski
,
Babimost
-
Powiat gostyński
,
Gostyń
- w
1887
wydzielony ze zlikwidowanego powiatu krobskiego
-
Powiat grodziski
,
Grodzisk Wielkopolski
(pierwotnie powiat bukowski,
Buk
, następnie z siedzibą w Grodzisku)
-
Powiat jarociński
,
Jarocin
- w
1887
wydzielony z powiatu pleszewskiego
-
Powiat kępiński
,
Kępno
- w
1887
wydzielony z powiatu ostrzeszowskiego
-
Powiat kościański
,
Kościan
-
Powiat koźmiński
,
Koźmin
- w
1887
wydzielony z powiatu krotoszyńskiego
- Powiat krobski,
Krobia
- w
1887
zlikwidowany i podzielony na powiaty gostyński i rawicki
-
Powiat krotoszyński
,
Krotoszyn
-
Powiat leszczyński
,
Leszno
- w
1887
wydzielony z powiatu wschowskiego
-
Powiat międzychodzki
,
Międzychód
-
Powiat międzyrzecki
,
Międzyrzecz
-
Powiat nowotomyski
,
Nowy Tomyśl
- w
1887
wydzielony z powiatu grodziskiego
-
Powiat obornicki
,
Oborniki Wielkopolskie
-
Powiat odolanowski
,
Odolanów
-
Powiat ostrowski
,
Ostrów Wielkopolski
- w
1887
wydzielony z powiatu odolanowskiego
-
Powiat ostrzeszowski
,
Ostrzeszów
-
Powiat pleszewski
,
Pleszew
-
Miasto Poznań
- w
1887
wydzielone jako powiat miejski ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
-
Powiat poznański
,
Poznań
- w
1887
zlikwidowany i podzielony na 3 powiaty: poznański wschodni, poznański zachodni i miejski powiat Poznań
-
Powiat poznański wschodni
,
Poznań
- w
1887
wydzielony ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
-
Powiat poznański zachodni
,
Poznań
- w
1887
wydzielony ze zlikwidowanego powiatu poznańskiego
-
Powiat rawicki
,
Rawicz
- w
1887
wydzielony ze zlikwidowanego powiatu krobskiego
-
Powiat skwierzyński
,
Skwierzyna
- w
1887
wydzielony z powiatu międzychodzkiego
-
Powiat szamotulski
,
Szamotuły
-
Powiat śmigielski
,
Śmigiel
- w
1887
wydzielony z powiatu kościańskiego
-
Powiat śremski
,
Śrem
-
Powiat średzki
,
Środa Wielkopolska
-
Powiat wrzesiński
,
Września
-
Powiat wschowski
,
Wschowa
-
rejencja bydgoska
,
Bydgoszcz
- w
1819
roku 9 powiatów, od
1887
roku 14 powiatów, w tym 1 miejski
-
Miasto Bydgoszcz
- w
1887
wydzielone jako powiat miejski z powiatu bydgoskiego
-
Powiat bydgoski
,
Bydgoszcz
-
Powiat chodzieski
,
Chodzież
-
Powiat czarnkowski
,
Czarnków
-
Powiat gnieźnieński
,
Gniezno
-
Powiat inowrocławski
,
Inowrocław
-
Powiat mogilnicki
,
Mogilno
-
Powiat strzelneński
,
Strzelno
- w
1887
wydzielony z powiatu inowrocławskiego
-
Powiat szubiński
,
Szubin
-
Powiat wągrowiecki
,
Wągrowiec
-
Powiat wieleński
,
Wieleń
- w
1887
wydzielony z powiatu czarnkowskiego
-
Powiat witkowski
,
Witkowo
- w
1887
wydzielony z powiatu gnieźnieńskiego
-
Powiat wyrzyski
,
Wyrzysk
-
Powiat żniński
,
Żnin
- w
1887
wydzielony z powiatu szubińskiego oraz częściowo wągrowieckiego i mogileńskiego
UstrójWładcą księstwa był król pruski, reprezentowany przez księcia-namiestnika (przez cały okres istnienia tego urzędu był nim
Antoni Henryk Radziwiłł
). Pełnił on przede wszystkim funkcje reprezentacyjne i honorowe. Nadzór nad administracją państwową sprawował mianowany przez rząd w
Berlinie
naczelny prezes księstwa. W
1824
powołano dodatkowo
Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego
, który miał jednak jedynie charakter doradczy. Pierwsza sesja tego sejmu miała miejsce dnia
21 października
1827
roku. Jego marszałkiem wybrany został ks. ordynat
Antoni Sułkowski
z
Rydzyny
. W jego skład wchodzili posłowie wybrani przez właścicieli dóbr ziemskich (było ich 22), posłowie wybierani przez właścicieli dóbr miejskich (16) oraz posłowie wybierani pośrednio przez mieszkańców gmin wiejskich (8). Oprócz tego w skład sejmu wchodzili nieliczni członkowie dziedziczni. Administracyjnie księstwo podzielono na rejencje
poznańską
i
bydgoską
, te zaś na 26
powiatów
, w których władzę sprawowali landraci. HistoriaPowstałe w wyniku realizacji artykułu 1 Umowy rosyjsko-pruskiej z
3 maja
1815
roku i potwierdzonego artykułem 2 Aktu Końcowego
Kongresu wiedeńskiego
z dnia
9 czerwca
1815 roku, oddzielającego ziemie zachodniej
Wielkopolski
i
Kujaw
od reszty Księstwa Warszawskiego i wcielone do
Królestwa Prus
Patentem króla
Fryderyka Wilhelma III
w dniu
15 maja
1815 roku.
3 sierpnia
1815 roku w Poznaniu odbyła się uroczystość złożenia królowi Prus hołdu przez mieszkańców nowoutworzonego księstwa wobec reprezentującego króla namiestnika - ks.
Antoniego Henryka Radziwiłła
. Pierwszym Naczelnym Prezesem administracji księstwa w latach 1815 - 1824 był
Joseph von Zerboni di Sposetti
. Utworzona w
1815
autonomia miała, w zamierzeniu mocarstw, zaspokoić narodowe dążenia wielkopolskich Polaków. Deklarowane wolności mieszkańców prowincji nie były jednak nigdy ściśle respektowane, a ponowny proces
germanizacji
rozpoczął się od samego początku istnienia Księstwa. Poparcie przez społeczeństwo polskie
powstania listopadowego
dało Prusom pretekst do likwidacji autonomii Księstwa. W
1831
zlikwidowano urząd księcia-namiestnika podporządkowując Wielkie Księstwo mianowanemu z Berlina naczelnemu prezesowi. Proces odgórnej
germanizacji
uległ wówczas nasileniu, osiągając apogeum po zjednoczeniu Niemiec w
1871
. Formalnie autonomia przestała istnieć w
1848
, gdy Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe przemianowało Wielkie Księstwo Poznańskie na
Prowincję Poznańską
(aczkolwiek nie miało do tego prawa). Zaś jako twór polityczny Wielkie Księstwo zniknęło, gdy w konstytucji Prus z
5 grudnia
1848
nie znalazł się zapis o jego istnieniu. Polskie organizacje w Wielkim Księstwie Poznańskim Sławni ludzie z Księstwa(w porządku alfabetycznym) Polacy-
Stanisław Adamski
(
1875
-
1967
), ksiądz, działacz społeczny i polityczny, m.in Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich, założyciel i redaktor tygodnika 'Robotnik'
-
Tomasz K. Bartkiewicz
(
1865
-
1931
), kompozytor i organista, współzałożyciel Związku Kół Śpiewackich
-
Ryszard Berwiński
(
1819
-
1879
), poeta, członek Towarzystwa Literacko – Słowiańskiego we Wrocławiu, tłumacz i folklorysta
-
Hipolit Cegielski
(
1815
-
1868
), przemysłowiec, działacz społeczny i kulturalny
-
Dezydery Chłapowski
(
1788
-
1879
), generał, działacz gospodarczy i polityczny
-
Bernard Chrzanowski
(
1861
-
1944
), działacz społeczny i polityczny, prezes Związku Sokołów Wielkopolskich
-
August Cieszkowski
(
1814
-
1894
), filozof, działacz społeczny i polityczny, jeden z założycieli Ligi Polskiej, współtwórca i prezes PTPN
-
Czesław Czypicki
(
1855
-
1926
), mecenas z Koźmina, działacz towarzystw śpiewaczych
-
Bolesław Dembiński
(
1833
-
1914
), kompozytor i organista, działacz towarzystw śpiewaczych
-
Franciszek Dobrowolski
(
1830
-
1896
), dyrektor teatru, redaktor "Dziennika Poznańskiego"
-
Tytus Działyński
(
1796
-
1861
), działacz polityczny, mecenas sztuki
-
Ewaryst Estkowski
(
1820
-
1856
), pedagog, działacz oświatowy, redaktor "Szkoły Polskiej"
-
Maksymilian Jackowski
(
1815
-
1905
), sekretarz generalny Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, patron kółek rolniczych
-
Kazimierz Jarochowski
(
1828
-
1888
), historyk, publicysta "Dziennika Poznańskiego", współzałożyciel PTPN
-
Józef Kościelski
(
1845
-
1911
), poseł i działacz polityczny, współtwórca stowarzyszenia Straż
- Konstanty Kościński, autor Przewodnika po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem (Poznań 1909)
-
Antoni Kraszewski
(
1797
-
1870
), polityk ziemiański i poseł
-
Józef Krzymiński
(
1858
-
1940
), lekarz, działacz społeczny i polityczny, poseł do parlamentu z ramienia ludowców
-
Karol Libelt
(
1807
-
1875
), filozof, działacz polityczny i społeczny, prezes PTPN
-
Jan Maciaszek
(
1876
-
1932
), adwokat, działacz narodowy, członek Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, jeden z przywódców powstania wielkopolskiego, pierwszy polski prezydent Bydgoszczy
-
Karol Marcinkowski
(
1800
-
1848
), lekarz, działacz społeczny, inicjator budowy Bazaru w Poznaniu
-
Władysław Marcinkowski
(
1858
-
1947
), rzeźbiarz, twórca pomnika J.Słowackiego w Miłosławiu oraz rzeźb w
konkatedrze św. Stanisława Biskupa
w
Ostrowie Wielkopolskim
-
Teofil Matecki
(
1810
-
1886
), lekarz, działacz społeczny, członek PTPN, inicjator wystawienia pomnika Mickiewicza w Poznaniu
-
Maciej Mielżyński
(
1799
-
1870
), działacz społeczny, inicjator budowy Bazaru w Poznaniu
-
Seweryn Mielżyński
(
1805
-
1872
), działacz polityczny, malarz, kolekcjoner dzieł sztuki, uczestnik powstań narodowych
-
Ludwik Mierosławski
(
1814
-
1878
), generał, pisarz i poeta, działacz polityczny i narodowościowy, a także historyk wojskowości
-
Jędrzej Moraczewski
(
1802
-
1855
), historyk (przedstawiciel lelewelowskiej szkoły historycznej), publicysta, działacz społeczny
-
Ludwik Mycielski
(
1854
-
1926
), prezes Rady Narodowej w 1913
-
Andrzej Niegolewski
(
1787
-
1857
), pułkownik, uczestnik kampanii napoleońskich, poseł, udziałowiec spółki Bazar w Poznaniu
-
Władysław Niegolewski
(
1819
-
1885
), liberalny polityk i poseł, powstaniec z lat 1848, 1848 i 1863, współzałożyciel TCL i CTG
-
Władysław Oleszczyński
(
1808
-
1866
), rzeźbiarz, twórca pomnika Mickiewicza w Poznaniu
-
Władysław Piórek
(
1852
-
1926
), lekarz, działacz narodowy i społeczny w Bydgoszczy
-
Gustaw Potworowski
(
1800
-
1860
), założyciel Kasyna w Gostyniu, działacz Ligi Polskiej
-
Edward Raczyński
(
1786
-
1845
), konserwatywny polityk, mecenas sztuki, fundator biblioteki
-
Antoni Radziwiłł
(
1775
-
1833
), książę, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego
-
Karol Rzepecki
(
1865
-
1931
), księgarz, działacz społeczny i polityczny, redaktor "Sokoła"
-
Emilia Sczaniecka
(
1804
-
1896
), działaczka społeczna i narodowościowa, organizatorka kobiet w Księstwie
-
Walenty Stefański
(
1813
-
1877
), księgarz, działacz polityczny, jeden z organizatorów Ligi Polskiej
-
Florian Stablewski
(
1841
-
1906
), arcybiskup poznańsko-gnieźnieński, poseł do sejmu pruskiego
-
Antoni Stychel
(
1859
-
1935
), ksiądz i poseł, prezes Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich
-
Augustyn Szamarzewski
(
1832
–
1891
), działacz społeczny, patron polskich spółek zarobkowych
-
Roman Szymański
(
1840
-
1908
), działacz polityczny, publicysta, redaktor "Orędownika"
-
Walenty Śmigielski
(
1849
-
1906
), ksiądz, działacz niepodległościowy i gospodarczy, budowniczy konkatedry w Ostrowie Wielkopolskim, autor "Wspomnień z Kulturkampfu 1875-1878"
-
Aniela Tułodziecka
(
1853
-
1932
), działaczka oświatowa Towarzystwa Warta
-
Emil Warmiński
(
1881
-
1909
), lekarz, założyciel i animator polskich organizacji patriotycznych i gospodarczych w Bydgoszczy
-
Piotr Wawrzyniak
(
1849
-
1910
), ksiądz, działacz gospodarczy i oświatowy, patron Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych
-
Leon Wegner
(
1824
-
1873
), ekonomista, historyk, jeden z twórców PTPN
-
Teofil Wolicki
(
1768
-
1829
), arcybiskup poznańsko-gnieźnieński
Niemcy Zobacz też
Bibliografia- Konstanty Kościński, Przewodnik pod Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskiem, Poznań 1909
- Jerzy Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793-1918, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Wydawnictwo Terra, Poznań, 2000
Inne hasła zawierające informacje o "Wielkie Księstwo Poznańskie":
Wszystkich Świętych
...
Mieszko II Lambert
...
Adwentyzm
...
Odense
...
Kauen
...
Dwudziestolecie międzywojenne na świecie
...
Wittenberga
...
Szlezwik
...
Klemens Maria Hofbauer
...
Strzebielino
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Wielkie Księstwo Poznańskie":
Pochwała przyjaźni i hartu ducha w opowiadaniu ˝Stary człowiek i morze˝ (plansza 14)
...
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 6)
...
010c. Rzym (plansza 12)
...
|