Tetragram zapisany alfabetem fenickim (na górze i w środku) i współczesnym hebrajskim, opartym na alfabecie aramejskim (na dole)

JHWH, IHWH ( hebr. יהוה) – imię Boga w Biblii hebrajskiej, w języku polskim zapisywane zwykle jako Jahwe (dawniej Jehowa).

W najstarszej wersji hebrajskiej imię Boga zapisywano czterema literami jako: יהוה. Są to czytane od prawej do lewej spółgłoski jod , he , waw , he , które tworzą tak zwany tetragram (z gr. tetragrammaton – dosł. cztery litery). W języku polskim odpowiadają im spółgłoski: JHWH. Nie są znane samogłoski, których używano do pierwotnej wymowy. W języku polskim, obok współcześnie dominującej formy zapisu "Jahwe", występuje także starsza forma - "Jehowa".

Występowanie w Biblii

Tekst hebrajski i grecki

Imię pisane staro-hebrajskimi literami na manuskrypcie Septuaginty

W masoreckim hebrajskim tekście Pisma Świętego (Starym Testamencie) imię JHWH w formie tetragramu występuje 6828 razy, począwszy od Księgi Rodzaju 2,4. To imię występuje częściej niż jakiekolwiek inne określenie Boga: Elohim lub El^[1] (Bóg) występuje 2600 razy, Adonai (Pan) - 300 razy; a Szaddaj (Wszechmocny, Wszechmogący) - 48 razy.

Ponadto masoreci , którzy opracowali standardowy tekst Starego Testamentu, w swojej wersji zaznaczyli 134 miejsca (według Biblia Hebraica Stuttgartensia – 133 miejsca), w których wcześniejsi przepisywacze soferowie zmienili tetragram na słowo Adonai. Masoreci nie poprawili tekstu, ale zaznaczyli te miejsca w uwagach marginesowych.

Imię JHWH zostało przeniesione w formie hebrajskiego tetragramu (co potwierdzają znaleziska datowane na I wiek n.e.) do części wczesnych wersji greckiego przekładu Starego Testamentu – Septuaginty (LXX), często cytowanej w Nowym Testamencie . Jednak w żadnym ze znalezionych rękopisów Nowego Testamentu tetragram już się nie pojawia. W późniejszych wersjach greckiej Septuaginty (co potwierdzają znaleziska datowane np. na III wiek ) w miejsce tetragramu wstawiano wyrazy Kyrios (Pan) oraz Theos (Bóg).

W greckich tekstach religijnych (LXX i inne) z przełomu er tetragram zaliczano do tzw. imion świętych (nomina sacra) i zapisywano w sposób trojaki: 1. przez przepisanie do greckiego tekstu tetragramu hebrajskiego JHWH (wskutek przepisywania przypominał on greckie litery ПIПI), 2. przez zapisanie w formie IOA lub IAO (gr. IΩA, IAΩ), lub 3. przez zastosowanie skrótu od wyrazu Kyrios ("Pan") – litery KΣ połączone kreską nad skrótem (analogicznie Iesous – IΣ i inne). Z czasem wyłączna stała się trzecia opcja – Kyrios (zob. Carsten Peter Thiede Jezusowy papirus).

Imię Jahwe występuje także w Biblii jako składnik dwuczłonowych imion hebrajskich , np.: Matitjahu (pol. Mateusz / Maciej ) i Jehochanan (pol. Jan ).

Występowanie w przekładach

W większości przekładów Biblii imię to zastąpiono określeniami "Pan" lub "Bóg". Tłumacze podzielili w ten sposób judaistyczną tradycję: Żydzi pomijając imię Boga, uzasadniali to poglądem, że jest ono zbyt święte, aby można je było wymawiać. Dziś część uczonych tłumaczy ten zwyczaj brakiem całkowitej pewności, jak pierwotnie wymawiano to imię.

W myśl tradycji o niestosowności zawierania imienia Jahwe w Piśmie Świętym, łacińska Wulgata – pierwszy oficjalnie uznany przekład katolicki – we wszystkich miejscach imię Boga zastępuje wyrazami "Dominus" (Pan) oraz "Deus" (Bóg). Przekład ten opublikowany w 405 r. n.e. przez sekretarza papieża Damazego I , Hieronima , stał się podstawą do dalszych tłumaczeń, tak więc najbardziej autorytatywny, aż do lat czterdziestych ubiegłego wieku anglojęzyczny przekład "Douay", opierając się na łacińskiej Wulgacie, także nie używał imienia Jahwe. W Biblii angielskiej imię to pojawiło się pierwszy raz w roku 1530, kiedy William Tyndale opublikował przekład pierwszych pięciu ksiąg biblijnych. Imię Boże w formie "Iehouah" występuje w nich raz w księdze Wyjścia 6,3. W pozostałych miejscach użyto pisanego dużymi literami – w celu rozróżnienia od rzeczywistego występowania tego określenia w źródłach – słowa "PAN", informując o tym w uwadze do wydania. Tłumacze Biblii Króla Jakuba (Authorized Version 1611), trzymając się zwyczaju, ujawnili imię w formie "JEHOVAH" tylko w kilku wersetach a niemal wszędzie, gdzie w hebrajskich źródłach występował tetragram, użyto słów "LORD" (Pan) lub "GOD" (Bóg). Podobnie było w pierwszym kompletnym przekładzie Biblii na język węgierski, którego dokonał Gáspár Karolyi w 1586 r. (tzw. Biblia z Vizsoly ) - imię Boże występuje w niektórych wersetach w formie Jehova m.in. w: Księdze Wyjścia 6,3 i w Psalmie 83,19 a w pozostałych miejscach JHWH został zastąpione przez "Úr" (Pan). Niemiecki przekład Marcina Lutra z 1534 roku – mimo, iż sam Luter surowo krytykował żydowską tradycję to w swoim przekładzie Biblii z języków oryginalnych nie uwzględnił imienia Boga w żadnym miejscu, używając wyrazów zastępczych np.: "HERR" (Pan). Natomiast w przekładzie katolickim dra Johannesa Ecka z 1537 roku , imię Boże występowało tylko w przypisie do wersetu z Księgi Wyjścia 6,3 w formie Jehoua ("Der name Adonai Jehoua").. W późniejszych przekładach niemieckich imię to występowało najczęściej w tym wersecie Księgi Wyjścia (6,3), chociaż np. w katolickim przekładzie Biblii, dokonanym przez Leandera van Eß w I połowie XIX w. imię Boże w formie Jehova występuje także m.in. w Psalmie 83,19 i księdze Ezechiela 48,35. Również w przekładzie Elberfelder Bibel z II połowy XIX w. występuje imię Boże. Współcześnie jednak dominuje tendencja do stosowania w miejscach, gdzie imię występuje, tytułów "Pan" lub "Bóg", także w tych przekładach, w których pierwotnie się ono znajdowało.

Niektóre przekłady z imieniem niezastąpionym tytułami

• Biblia przekładu Valera (hiszpański, wyd. 1602)
• Biblia przekładu Almeida (portugalski, wyd. 1681)
• Biblia łacińska (niemiecki, wyd. 1575)
• Young's Literal Translation (angielski, wyd. 1862
• Elberfelder Bibel (niemiecki, wyd. 1871)
• Biblia Darby'ego (angielski, wyd. 1890)
• American Standard Version (angielski, wyd. 1901). W wydaniu Revised Standard Version z 1952 powrócono do tradycji zastąpienia.
• The Bible in Living English (angielski, wyd. 1972)
• Biblia Jerozolimska (angielski, francuski i inne)
• New World Translation of the Holy Scriptures – With References (angielski, wyd. 1984). W prawie 400 miejscach Starego i Nowego Testamentu tytuły zastąpiono tetragramem.

W polskich przekładach

• Biblia Brzeska (lub Biblia Radziwiłłowska, wyd. 1563, przekład kalwiński ). Imię w zapisie "Jehowa" występuje w Wj 6,3.
• Biblia Nieświeska ( Szymon Budny , 1572, przekład ariański ). Imię Boże w formie "Jehowa" występuje w całym Starym Testamencie oraz 11 razy w Nowym Testamencie (Mateusza 1,20; 1,22; 1,23; 2,13; 2,15; 2,19; 4,7; 4,10; 5,35; 22,37; 44).
• Psałterz Dawidów ( Jan Kochanowski , 1579, poetycki). Imię Boże w formie "Jowa" występuje w Psalmie 119 w wersetach 65, 108, 150 i 159.
• Biblia Jakuba Wujka (wyd. 1599, przekład katolicki ). Imię oddane jako "Adonai" w Księdze Wj 6,3. Imię "Jehowa" (w wyd. 1599) lub "Jahwe" (w wyd. 1962) występuje tylko w przypisach.
• Biblia Gdańska (wyd. 1632, przekład luterański ). Imię Boże w formie "Jehowa" występuje w Księdze Wj 6,3.
• Przekład Izaaka Cylkowa (ST, wyd. 1883-1908, judaistyczny ). W księgach Starego Testamentu imię oddane słowem "Wiekuisty".
• Biblia Tysiąclecia (wyd. 1965 i następne, przekład katolicki ). Imię "Jahwe" w I wydaniu (1965) występuje w całym Starym Testamencie z wyjątkiem Księgi Psalmów. W wydaniu II (1971) również w Psalmach (łącznie około 6000 razy). Począwszy od wydania III (1976), zgodnie z decyzją polskiego episkopatu, w większości miejsc imię Jahwe zastąpiono tytułem "Pan", z wyjątkiem 21 wersetów (w sumie 23 razy). Imię pozostawiono jednak w przypisach.
• Przekład Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (tzw. Biblia lubelska, wyd. 1971, przekład katolicki ). Imię "Jahwe" występuje 6823 razy w całym Starym Testamencie.
• Biblia Warszawska ("Nowy Przekład" Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego , tzw. brytyjka, wyd. 1975, przekład protestancki ). W większości wydań Imię Boże w formie "Jahwe" występuje jeden raz w Księdze Wj 6,3 (wydanie małe). W innych wydaniach (średnie) w Wj 3,14; 6,3; w Lb 14,35, w Izajasza 40,10; 48,17. W wydaniu dużym drukiem nie występuje.
• Biblia Poznańska (wyd. 1982-1987, przekład katolicki ). Imię "Jahwe" występuje w całym Starym Testamencie.
• Współczesny przekład (NT, wyd. 1991, TB ). "Jahwe" w Łukasza 1,78.
• Przekład Nowego Świata (wyd. 1997, Świadkowie Jehowy ) Imię Boga występuje w formie "Jehowa" w sumie 7210 razy w całej Biblii (6973 razy w Starym Testamencie, nazywanym w przekładzie Pismami Hebrajskimi, i 237 razy w Nowym Testamencie, nazywanym Chrześcijańskimi Pismami Greckimi).
• Biblia Warszawsko-Praska ( bp K. Romaniuk , wyd. 1998, przekład katolicki ). Imię Boże "Jahwe" występuje ponad 3500 razy w księgach Starego Testamentu (więc w około połowie miejsc w stosunku do tekstu hebrajskiego).
• Biblia Ekumeniczna (NT i Psalmy, wyd. 2001, TB ). Imię Boże w formie "JAHWE" występuje w księgach dydaktycznych Starego Testamentu w wersetach Ps 68,5 i Ps 83,19; w pozostałych przypadkach oddane kapitalikami jako "PAN" lub "BÓG"^[2].
• Hebrajsko-polski Pięcioksiąg (międzywierszowy, wyd. 2003, przekład katolicki ). Imię oddane przez transkrypcję tetragramu "JHWH".
• Biblia Paulistów (wyd. 2008, przekład katolicki ). Imię Boże oddane kapitalikami jako "PAN".
• Dzieje Apostolskie - tłum. Roman Brandstaetter (wyd.1984, przekład katolicki ). Imię Boże w formie "Jahwe" 2,11, 2,17
• Psalmy - tłum. ks. Stanisław Łach i ks. Jan Łach (1986, przekład katolicki ) - imię Boże w formie "Jahwe"

Wymowa

Wymowa w ciągu wieków

Ze względu na jedynie spółgłoskową pisownię języka starohebrajskiego i aramejskiego nie są znane samogłoski, których używano do pierwotnej wymowy. Uważa się, że znajomość wymowy tego imienia wymarła w wyniku ograniczeń religijnych , które pozwalały na wymowę tego imienia wyłącznie arcykapłanowi w Świętym Świętych Świątyni i tylko raz w roku (według Flawiusza ). Według niektórych uczonych odrzucających przekaz Biblii, był to neologizm w języku hebrajskim , stworzony przez kapłanów w celu jednoznacznego nazwania monoteistycznego Boga żydowskiego , ponieważ starsze imiona były często niejednoznaczne gramatycznie lub zapożyczone. Stąd wraz ze zniszczeniem Świątyni prawdopodobnie całkowicie zanikła znajomość odczytywania tego imienia.

W starożytności poza hebrajskim tetragramem imię JHWH zapisywano w różnych wersjach: Jevo (Sanchuniathon), Jao lub Jaho ( Orygenes , Diodor Sycylijczyk , Macrobius, Klemens Aleksandryjski , Hieronim ), Jabe, Jabai lub Jahe ( Pięcioksiąg samarytański , Epifaniusz , Teodoret), Jaoth ( Ireneusz z Lyonu ), Jehieh (Jakub z Efezu). Żydowscy kopiści Pisma Świętego, Masoreci (VI-X w.), którzy opracowali znaki samogłoskowe pisma hebrajskiego, zapisywali imię jako Jehwah, Jehwih, Jehowah (według najstarszego pełnego, masoreckiego rękopisu Biblii hebrajskiej z 1008 roku, tzw. Kodeks Leningradzki ).

Zlatynizowana wersja imienia pojawiła się po raz pierwszy ok. 1270 roku w łacińsko-hebrajskim dziele broniącym katolicyzmu przed judaizmem zatytułowanym "Pugio fidei" (Sztylet wiary), napisanym przez dominikanina Raymundusa Martiniego. Imię występuje tam w formie Yohoua (w późniejszych przedrukach jako Jehova). Powstałe w 1303 roku w podobnym celu dzieło Victora Porcheta "Victoria Porcheti adversus impios Hebraeos" (Zwycięstwo Porcheta nad bezbożnymi Żydami) podawało wymowę: Iohouah, Iohoua, Ihouah. W roku 1518 franciszkanin Petrus Galatinus, spowiednik papieża Piusa IV , opublikował rozprawę "De arkanis Catholicae Veritatis" (O tajemnicach prawdy powszechnej), w której imię wielokrotnie oddawał w formie Iehoua. Zapisy te najprawdopodobniej inspirowane były wersją masorecką.

W wieku XVI, w dobie rozwoju Reformacji i protestantyzmu , upowszechnił się łaciński zapis Iehova (stąd bezpośrednio polskie "Jehowa") zarówno wśród protestantów , jak i katolików (wcześniej u żydów ). Wersja ta trafia do łacińskich (nie-katolickich) oraz narodowych przekładów Biblii, do sztuki i literatury religijnej i świeckiej. Wersja Jehowa dominuje w chrześcijaństwie aż do początków XX wieku (zobacz "Encyklopedia Katolicka" [1] z 1910 r.: "Jehowah – The proper name of God in the Old Testament"). Jeszcze w latach 20. katoliccy uczeni stosowali oficjalnie formę "Jehowa" (np. ks. biskup dr Antoni Szlagowski w dziele "Nowy Testament Jezusa Chrystusa", wyd. 1928 r., Wydawnictwo Księży Jezuitów , str. 570). W wieku XIX protestanccy bibliści zaproponowali inne wersje niż "Jehowa" ("Jahva", "Jahava"). Zrekonstruowaną transkrypcję Jahvé, która zyskała popularność mniej więcej w połowie XIX wieku ustalił protestancki racjonalista Heinrich Ewald (za podstawę tej rekonstrukcji posłużyła wersja samarytańska). Hipotezę tę w roku 1936 zaatakował katolicki biblista ksiądz Tadeusz Radkowski w wydanej przez siebie publikacji "Hebrajskie Imiona Boże", w której broni formy "Jehowa". Z czasem Kościół katolicki przychylił się całkowicie do wersji "Jahwe".

Trzeba jednak zaznaczyć, że część specjalistów na podstawie teoforycznych imion hebrajskich podaje inną formę wymowy niż Jehowa czy Jahwe. Proponowane są wersje: Jahowah, Jahoh, Jahou, Jawo, Jowa, Jauoh, Jehuah, Jahuah. Dodatkowym dylematem jest wymowa występującej w tetragramie spółgłoski ו (waw), którą w starożytności Żydzi czytali najprawdopodobniej jak polskie spółgłoskowe "u" lub angielskie "w".

Rastafarianie używają do dziś skróconej formy Jah zaczerpniętej ze staroangielskiego tłumaczenia Biblii, tzw. King James Version (KJV), opublikowanej w 1611 roku i do dziś popularnej na Jamajce (od Hallelu-Jah czyli "chwalcie Jah", polskie Alleluja ).

Zakaz wymawiania

Najpóźniej w I wieku n.e. judaizm nawiązując do przykazania : "Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy" (Wj 20,7) zakazał wymawiania tego imienia. Talmudyczny traktat Sanhedrin ostrzegał, że nie ma udziału w przyszłym świecie ten, kto wymówi imię. Dosłowne przestrzeganie tego zakazu spowodowało, że nie są znane samogłoski, których używano do pierwotnej wymowy. (Sposób wymowy był znany aż do roku 70 , ale tylko wyższym kapłanom, po to aby arcykapłan mógł zwokalizować to imię w święto Jom Kipur , czemu towarzyszyła prostracja wszystkich zgromadzonych w Świątyni ). W rabinicznym judaizmie zakaz wymawiania imienia JHWH jest nadal rygorystycznie przestrzegany.

Liczne kontrowersje otaczają właściwe brzmienie tego imienia. Spowodowane to zostało faktem, że w starożytnym języku hebrajskim nie zapisywano samogłosek , gdyż wynikają one z ogólnej struktury języka i można się ich łatwo domyślić – zwłaszcza w prostych słowach codziennego użytku takich jak "ja", "jestem" itp. Choć masoreci dokonali pełnej i do dziś obowiązującej wokalizacji tekstu Tory , w żadnym jego miejscu nie nanieśli właściwych samogłosek na imię Boga. Według większości biblistów wymowa "Jehowa" powstała w średniowieczu poprzez dodanie do tetragramu JHWH samogłosek z hebrajskiego " Adonaj " (Pan), którym Żydzi zastępowali JHWH czytając na głos Biblię. Daje to słowo: JaHoWaH – Jehowah. Forma Jahwe jest chyba^[] obecnie najpopularniejsza. Ciekawe wyniki daje badanie wymowy słów zawierających skróconą formę imienia Bożego, występującego np. w zwrocie Hallelujah (Alleluja) – "Chwalcie Jah" lub imieniu Jehoszua ( Jezus ) – "Jeh jest ratunkiem". Pierwsze wskazywałoby bardziej na formę Jahwe, drugie na formę Jehowa.

Według części biblistów, brzmienie Jahwe jest z dużym prawdopodobieństwem prawidłowym sposobem wymawiania oryginalnego, hebrajskiego słowa, gdyż wynika w logiczny sposób z wymowy hebrajskich słów "Ja" i "Hwe", co do których starożytnej wymowy nie ma większych wątpliwości, gdyż w hebrajskim po głosce [j] prawie zawsze występuje [a], a po zbitce [hw] prawie zawsze występuje "e". Przyznać jednak należy, że w imionach, w skład których wchodzi np. Jehoszua, Jirmeiahu, spotyka się zmienne samogłoski, nie da się więc ustalić jakich używali Izraelici. Zaznaczyć należy jednak, że w fenickim tekście podano imię Boga Izraela jako "Ave". Warto też zwrócić uwagę, że w związku z różnicami w wymowie poszczególnych samogłosek w językach współczesnych brzmienie używanych form najczęściej i tak nie ma nic wspólnego z brzmieniem oryginalnym.

Na uwagę zasługuje również fakt, że zakaz wymawiania tetragramu, który był za życia Jezusa Chrystusa, a do którego on się wg pisarzy Nowego Testamentu nigdy nie ustosunkował. Sam podczas czytania Księgi Izajasza (Iz 61:1-2), którą mu podano w synagodze , a która najprawdopodobniej była po aramejsku jako targum nie zawierała tetragramu.(Łk 4:16-21)^[3]

Stosowanie imienia Bożego w Kościele katolickim

Jak podały 11 września 2008 media, watykańska Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów na polecenie papieża Benedykta XVI wydała dyrektywę o wycofaniu z tekstów liturgicznych , pieśni kościelnych i modlitw oraz z tekstów i przekładów biblijnych imienia Jahwe, a zamiast tego zaleciła używanie słowa PAN, jako odpowiednika żydowskiego słowa Adonai zgodnie z tradycyjną nauką judaizmu. W dyrektywie tej skrytykowano "praktykę wypowiadania Imienia Boga" w liturgii^[4][5]..

Prywatna opinia Benedykta XVI

Z samej swej istoty Bóg jest tylko jeden. Dlatego nie może On wejść w świat bóstw jako jedno z wielu innych. Nie może mieć imienia pośród innych imion. Toteż odpowiedź Boga zawiera w sobie zarazem odmowę i zgodę. Bóg mówi o sobie po prostu: "Jestem, Który Jestem". On jest – nic więcej. Ta odpowiedź jest imieniem i nim nie jest. Dlatego było rzeczą zupełnie słuszną, że w Izraelu tego samookreślenia Boga, którego dopatrywano się w słowie YHWH, nie wypowiadano i nie degradowano go do jednego spośród wielu imion bóstw. I źle się stało, że w nowych przekładach Biblii, to imię, które dla Izraela było tajemnicze i niewyrażalne, pisze się tak, jak każde inne i w ten sposób tajemnicę Boga, który nie ma ani obrazów, ani wypowiadanych imion, ściągnięto do poziomu zwyczajnej rzeczy z domeny powszechnej historii religii.^[6]

Znaczenie

Poniższy fragment przedstawia różne możliwe interpretacje znaczenia imienia JHWH:

Chociaż określenie Boga mianem JHWH pojawia się już w 2. rozdziale Księgi Rodzaju i było używane przez patriarchów (np. Rdz 14,22) to według Biblii imię JHWH zostało objawione dopiero Mojżeszowi tuż przed opuszczeniem Egiptu . Inne imiona (określenia):

• אלהים Eloh(a)im = Bogowie (Rdz 1,1 i dalej; liczba mnoga jest tłumaczona m.in. jako pozostałość po politeizmie , jako forma wzniosła, tzw. pluralis majestatis , jako podkreślenie doskonałości jedynego Boga, zastępującego wszystkie bóstwa pogańskie^[7]lub też w chrześcijaństwie jako trójjedyny charakter natury Boga);
• אל עליון El Eljon = Bóg Najwyższy (Rdz 14,18-22);
• אל שדי El Szaddai = Bóg Wszechmocny (Rdz 17,1; 28,3; 35,11; 43,14; 48,3; Wj 6,3);
• אדני Adonai = Moi Panowie, Władcy (Rdz 18,3-27; 18,30-32; 20,4; Wj 4,10; 4,13; imię to również ma formę gramatyczną liczby mnogiej, tak jak Eloh(a)im i jest to podobnie tłumaczone);
• אל El = Bóg (Rdz 33,20);
• שדי Szaddai = Wszechmocny (Rdz 49,25);

Rozmowa Mojżesza z Bogiem przy gorejącym krzewie ukazuje Boga, który wyjaśnia znaczenie swojego imienia:

A Mojżesz rzekł do Boga: Gdy przyjdę do synów izraelskich i powiem im: Bóg ojców waszych posłał mnie do was, a oni mnie zapytają, jakie jest imię jego, to co im mam powiedzieć? A Bóg rzekł do Mojżesza: Jestem, który jestem (אֶהְיֶה אֲשֶׁר אֶהְיֶה). I dodał: Tak powiesz do synów izraelskich: Jahwe posłał mnie do was. I mówił dalej Bóg do Mojżesza: Tak powiesz synom izraelskim: Pan (יהוה), Bóg ojców waszych, Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba posłał mnie do was. To jest imię moje na wieki i tak mnie nazywać będą po wszystkie pokolenia. (Wj 3,13-15 BW )

Według niektórych teologów^[], jako że JHWH było hebrajskim neologizmem nawet sami Hebrajczycy nie rozumieli jego znaczenia. Powyższy fragment tłumaczy, iż powstało ono w oparciu o słowo היה = być, stać się. Jednakże יהוה [JHWH] nie jest 3. osobą liczby pojedynczej od היה, chociaż według Pięcioksięgu sens słowa był bliski znaczeniu [On] jest. Wydaje się więc, iż JHWH jest zlepkiem trzech zwrotów:

• היה (gdzieniegdzie jako יהי) = był,
• הוה (gdzieniegdzie jako היה) = jest,
• יהיה = będzie.

JHWH jest kauzatywną (niedokonaną) formą hebrajskiego czasownika "hawah" i może być tłumaczone na "on powoduje że się staje" Można więc powiedzieć, iż imię JHWH oznacza [On] jest zawsze lub Istniejący. Sens staje się jeszcze bardziej oczywisty, gdy dalej w Księdze Wyjścia czytamy:

Ja objawiłem się Abrahamowi , Izaakowi i Jakubowi jako Bóg Wszechmocny, ale imienia mego, Jahwe, nie objawiłem im. (Wj 6,3 BT)

Patriarchowie poznali Boga jako tego, dla którego nie ma rzeczy niemożliwych, ale nie poznali go jako Boga, który jest zawsze blisko nich, pragnie ich bliskości i wszędzie im towarzyszy. Ten przełom nastąpił z chwilą, gdy Bóg zstąpił do Izraelitów na górze Synaj i od tamtego czasu jego obecność cały czas im towarzyszyła. W ten sposób Izraelici poznali Boga jako Tego, który zawsze jest.

Powyższą interpretację znaczenia imienia JHWH potwierdza także fragment z Księgi Amosa . Prorok zapowiada klęskę, która spadnie na Izrael z powodu jego grzechów i mówi:

I pozostanie tylko krewny, aby wynieść zwłoki z domu. A gdy zapyta kogoś, kto jest w zakątku domu: Czy jest jeszcze kto z tobą? A tamten odpowie: Nie ma! To doda: Cicho! Gdyż nie wolno wspominać imienia Pana. (Am 6,10 BW )

Innymi słowy – Amos , posługując się silną ironią mówi, że Bóg, który zawsze był z Izraelem, opuści go (lud Izraela) z powodu jego grzechów i, chociaż dotychczas jego imię brzmiało [On] JEST, odtąd zamieni się ono na NIE MA [Go].

JHWH użyte poza Biblią

Stela Meszy

Zapis imienia JHWH na Steli Meszy

Starożytna inskrypcja z IX wieku przed Chrystusem zawiera najstarszą wzmiankę o JHWH jako bóstwie czczonym przez wrogich Moabowi Izraelitów . W liniach 17 i 18 czytamy:

¹⁷i zabrałem stamtąd [na-? / pale-?]

¹⁸-czynia? / -niska? Jahweh i zaciągnąłem je przed oblicze Kemosza

Imię to jest zapisane w alfabecie paleohebrajskim (podobnym do fenickiego) dokładnie tak jak występuje w hebrajskich pismach Starego Testamentu: יהוה.

Tetragram spotykany jest również na innych zabytkach archeologicznych z Palestyny (tabliczki, ostraki, napisy naskalne, fragmenty tekstów, manuskrypty).

Występowanie w sztuce

Literatura: Imię Boże w formie Jehowa występowało powszechnie w języku polskim w mowie i różnych rodzajach piśmiennictwa już od późnego Średniowiecza a począwszy od okresu Reformacji - w tłumaczeniach Biblii (gł. protestanckich), rozprawach, kazaniach i dyskusjach religijnych, encyklopediach, słownikach, kalendarzach, podręcznikach, pracach naukowych i w literaturze pięknej - polskiej i w tłumaczeniach. Imię Boże w formie Jehowa szczególnie licznie występuje w literaturze i piśmiennictwie XIX i pierwszej połowy XX wieku (do lat 60-tych) gdy została wyparta prawie całkowicie przez formę "Jahwe", którą uznano za oficjalnie obowiązującą. Formę Jehowa spotykamy m.in. w utworach poetyckich i prozie takich wybitnych polskich pisarzy i poetów jak: Jan Kochanowski (w formie Jowa), Adam Mickiewicz , Juliusz Słowacki , Zygmunt Krasiński , Cyprian Kamil Norwid , Eliza Orzeszkowa , Maria Konopnicka , Kazimierz Przerwa-Tetmajer , Adam Asnyk , Leopold Staff , Konstanty Ildefons Gałczyński , laureaci literackich nagród Nobla Henryk Sienkiewicz (na początku XX w. - 1905 r.) i Czesław Miłosz (przy końcu XX wieku w 1980 r.) oraz wielu mniej znanych autorów. Imię w formie Jehowa występuje w Quo vadis Henryka Sienkiewicza i w Faraonie Bolesława Prusa . W języku polskim dostępnych jest wiele przekładów klasyki literatury światowej, książek popularno-naukowych i innych, w których imię Boże również oddano w formie Jehowa. ^[8]. W przeszło 30 swoich dziełach umieścił to imię francuski powieściopisarz i poeta Victor Hugo , który napisał też wiersz zatytułowany Jehowa podobnie jak inny francuski poeta, Alphonse de Lamartine , uważany za prekursora francuskiego Romantyzmu.

W roku 1940 młody Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II ) napisał dwa dramaty oparte na motywach biblijnych: Hiob oraz Jeremiasz , w których wielokrotnie występuje imię Jehowa. Również Faustyna Kowalska (św. Faustyna) zamieściła imię Jehowa w swoim Dzienniczku.

Film i muzyka: Powszechnie występuje w tekstach sakralnych kantat Jana Sebastiana Bacha ; Franz Schubert , skomponował muzykę do pieśni Wszechmoc w której przewodnia myśl brzmi: "Wielki jest Pan, Jehowa". Występuje też u innych kompozytorów, głównie z krajów protestanckich. Pojawia się także w innych dziełach muzycznych o tematyce opartej na Starym Testamencie – głównie oratoriach (np. Król Dawid Artura Honeggera , w wielu oratoriach Georga Fryderyka Händla ), w kantatach: Jozue, syn Nuna oraz Zniszczenie Sennacheriba Modesta Musorgskiego a także w operach np. w Nabucco Giuseppe Verdiego (autorem napisanego w 1842 r. libretta jest Temistocle Solera ). Na płycie Kaseta zespołu Kult znajduje się piosenka pt.: Czekając na królestwo J.H.W.H. Jacek Kaczmarski - przedwcześnie zmarły poeta, autor muzyki i wykonawca ballad gitarowych umieścił imię Jehowa w dwóch swoich utworach (Ballada o spalonej synagodze i Opowieść pewnego emigranta). W piosence "En chantant", francuski piosenkarz Michel Sardou śpiewa (tekst Pierre Delanoë) : (...) On ne parle à Jehova (...)". Steven Spielberg w filmie fabularnym Indiana Jones i ostatnia krucjata (z Harrisonem Fordem i Seanem Connery'm w rolach głównych) użył imienia w formie Iehovah w jednej z kluczowych, końcowych scen filmu. Imię wypowiada jeden z bohaterów filmu Ben-Hur . Na płycie zespołu U2 How to Dismantle an Atomic Bomb ostatni utwór nosi tytuł Yahweh.

Malarstwo, architektura i inne: W wiekach XVI – XVIII tetragram lub forma Jehowa były powszechnie stosowane w Europie jako przedmiot inwokacji i jednocześnie element dekoracyjny w architekturze, malarstwie i rzeźbie. Występowały na herbach, uzbrojeniu, monetach, medalach, rzeźbach, obrazach, pieczęciach, w utworach literackich i muzycznych.

Imię "Jehowa" występuje trzykrotnie w cytacie z Księgi Ezechiela 37,4-6 na epitafium w Kościele Mariackim w Gdańsku . W gdańskim Ratuszu w ozdobnej Sali Czerwonej wielokrotnie występuje tetragram i wersja "Jehowa" na umieszczonych tam obrazach symbolizujących ideały miasta Gdańsk. Imię "Jehowa", można też zobaczyć zwiedzając Zamek Orawski na Słowacji , na płaskorzeźbie z herbem rodziny Tchurzów w dziedzińcu. Widnieje ono również w katedrze w Kamieniu Pomorskim w napisie umieszczonym pod organami zaraz nad wejściem głównym. Pomnik Jezusa na jasnogórskich błoniach w Częstochowie także przedstawia to imię w formie tetragramu. Również w tej formie znajduje się w siedzibie biskupiej w Lidzbarku Warmińskim . Można je znaleźć na pomniku nagrobnym Klemensa XIII i w Kaplicy Ofiarowania (Cappella della Presentatione) w bazylice św. Piotra w Watykanie . Tetragram i wersja Jehowa spotykana jest często na monetach z XVI i XVII wieku, zwłaszcza gdańskich, śląskich, niemieckich i szwedzkich^[9]. Tetragram można też znaleźć na znaczkach pocztowych, a także na judaikach (np. na sziwiti z synagogi w Kopończycach eksponowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie oraz na eksponacie w krakowskiej Starej Synagodze ) oraz np na pieczęci Uniwersytetu Helsińskiego . Imię Jehowa można zobaczyć m.in na kołnierzu zbroi króla Szwecji Gustawa II Adolfa w muzeum w Rudolstadt . W Solebie (dzisiejszy Sudan ) odnaleziono dwie tablice z inskrypcjami, zawierające Imię Boże, w formie egipskich hieroglifów - YEHUA. Znajdują się one w świątyni Amenhophisa III i datuje się je na rok 1391-1353 p.n.e. Kopie listy z Solebu znajdują się również w świątynich Ramzesa II w Amara Zachodnim i w Akszy ^[10]. W Muzeum Chartumskim w Sudanie znajduje się spodek z VI w. z tetragramem Imienia Bożego. Znajduje się on również na kamiennej inskrypcji w meksykańskim Las Lunas. W Barrigada na Guamie jedna z ulic nosi nazwę imienia Bożego ( ang . Jehovah St.). Występuje też na herbie miasta Plymouth w  Anglii oraz na medalu Flavit Jehowa.

Występowanie w taksonomii

Herman Strecker nazwał jedną z olbrzymich ciem - Copiopteryx jehovah.

Hasło "Jahwe" z encyklopedii Ultima Thule (1933)

Jahwe, Bóg Izraela. Imienia jego Żydzi starali się nie wymawiać, aby:

1. nie profanować świętego imienia,
2. uniemożliwić używanie go do celów magicznych,
3. uniknąć posądzenia o politeizm, gdyż jeżeli Bóg posiada imię własne, to znaczy, że są i inni bogowie, od których trzeba go wyróżnić imieniem.

Niektórzy późniejsi pisarze Starego Testamentu używają wyrazu Elohim – bóg. Aż do upadku Jerozolimy w 70 r. n.e. imię Jahwe było jednak wymawiane podczas nabożeństwa w świątyni, ale tak cicho, aby je zagłuszył głośny śpiew kapłanów. Po tej dacie używane było już tylko w magicznych papirusach i w zaklęciach egzorcystów, którzy przypisywali mu wielką czarodziejską siłę. Szkoła rabinistyczna, spotykając w piśmie wyraz Jahwe, czytała zawsze Adonai – Pan. Poza Starym Testamentem spotyka się nazwę Jahwe tylko raz, na tzw. kamieniu moabickim . Jahwe jest niewątpliwie bóstwem hebrajskim. Przypuszczenia, że był pierwotnie bóstwem kanaanejskim lub nawet babilońskim ("Jau"), są pozbawione poważniejszych podstaw.

Zobacz też

• Alleluja - biblijny zwrot nawołujący do wychwalania Jahwe
• Księga Wojen Jahwe - według Biblii [zaginiona] księga, na którą powołał się Mojżesz
• Świadkowie Jehowy - związek wyznaniowy

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Lista wersetów biblijnych zawierających Imię Boże