Platyna
78 Pt Układ okresowy pierwiastków
Platyna krystaliczna o wysokiej czystości otrzymana techniką transportu w fazie gazowej Platyna krystaliczna o wysokiej czystości otrzymana techniką transportu w fazie gazowej
Dane ogólne
Nazwa, symbol, l.a.	Platyna, Pt, 78
Grupa, okres, blok	10 , 6, d
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości atomowe Masa atomowa 195,078 u Promień atomowy 135 (obl. 177) pm Promień walencyjny 128 pm Promień van der Waalsa 175 pm Konfiguracja elektronowa [Xe]4f145d96s1 Zapełnienie powłok 2, 8, 18, 32, 17, 1 Elektroujemność 2,28 ( Pauling ) 1,44 ( Allred ) Stopień utlenienia 2, 4 Właściwości kwasowe tlenków średnio zasadowe
Właściwości fizyczne Stan skupienia stały Gęstość 21090 kg/m3 Twardość 3,5 Kolor srebrzystobiały Temperatura topnienia 2041 K 1767,85 °C Temperatura wrzenia 4098 K 3824,85 °C Objętość molowa 9,09×10-6 m³/ mol Ciepło parowania 510 kJ/mol Ciepło topnienia 19,6 kJ/mol Ciśnienie pary nasyconej 0,0312 Pa (2045 K) Prędkość dźwięku 2680 m/s (293,15 K)
Pozostałe dane Ciepło właściwe 130 J/(kg*K) Konduktywność 9,66×106 S /m Przewodność cieplna 71,6 W/(m*K) Potencjały jonizacyjne I. 870 kJ/mol II. 1791 kJ/mol III. 2800 kJ/mol IV. 3900 kJ/mol
Najbardziej stabilne izotopy izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r. 190Pt 0,01% 5,25×104 lat α 3,249 186 Os 192Pt 0,79% stabilny izotop z 114 neutronami 193Pt {syn.} 50 lat w.e. 0,057 193 Ir 194Pt 32,9% stabilny izotop z 116 neutronami 195Pt 33,8% stabilny izotop z 117 neutronami 196Pt 25,3% stabilny izotop z 118 neutronami 198Pt 7,2% stabilny izotop z 120 neutronami
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Samorodek platyny z kopalni w masywie Kondjor w Rosji. Wymiary ok. 35 × 23 × 14 mm, masa ok 112 g.

Platyna (Pt, łac. platinum) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym , metal szlachetny . Nazwa pochodzi od hiszpańskiego słowa platina, zdrobnienia słowa oznaczającego srebro . Pierwiastek ten był znany w Ameryce jeszcze w czasach prekolumbijskich. Do Europy został sprowadzony w 1750 roku przez Hiszpanów, którzy sądzili, że jest to tylko odmiana srebra. Platyna posiada 36 izotopów z zakresu mas 172–201. W naturalnym składzie izotopowym występują izotopy 190, 192, 194, 195, 196 i 198, z których 194, 195, 196 i 198 są trwałe i stanowią główną część składu.

Właściwości

W stanie czystym platyna jest srebrzystobiałym metalem o silnym połysku, kowalnym i ciągliwym. Nie reaguje z tlenem, wodą, kwasem chlorowodorowym i azotowym . Roztwarza się w wodzie królewskiej tworząc kwas heksachloroplatynowy (H₂PtCl₆·nH₂O), reaguje z halogenami , siarką , cyjankami i silnymi zasadami .

Najważniejsze związki platyny to kwas heksachloroplatynowy, chlorek platyny i wywodzące się z tych związków kompleksy metaloorganiczne , które są masowo wykorzystywane jako katalizatory wielu przemysłowo stosowanych reakcji chemicznych.

Występowanie

Platyna jest metalem wyjątkowo rzadkim. Występuje w skorupie ziemskiej w ilościach ok. 4 ppb , w postaci rodzimej (zob. platyna rodzima ), w stopie z irydem (platynoiryd), oraz w postaci rudy i jako zanieczyszczenie rud niklu i miedzi .

Zastosowanie

W związku ze swoją niską reaktywnością platyna używana jest w jubilerstwie, będąc metalem cenniejszym od złota i srebra. Platyna jest również wykorzystywana jako katalizator (np. w katalizatorach samochodowych ), znajduje zastosowanie w przemyśle elektronicznym – produkuje się z niej elementy urządzeń pomiarowych (np. jest składnikiem elektrod II rodzaju, m.in. w pH-metrach i w ogniwach paliwowych ). Z platyny wykonuje się także rezystory stosowane do pomiaru temperatury (np. standardowe 100-omowe, tzw. Pt-100) ze względu na ich stabilność. Ze stopów platyny wykonuje się także niektóre typy termopar .

Niektóre związki platyny znajdują zastosowanie w medycynie, np. cisplatyna i karboplatyna są wykorzystywane w chemioterapii do zwalczania niektórych rodzajów nowotworów.

Ciekawostki

• Samorodki platyny jako bezużyteczne były w przeszłości wyrzucane lub używane do budowy domów .
• Platyna aż do XIX wieku służyła prawie wyłącznie oszustom do wykonywania fałszywych monet
• Na początku otrzymywano ją przez rozkład arsenku platyny PtAs₂